Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Side 95

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
innar formhyggju (sjá gagnrýni hjá Kristjáni Kristjánssyni 2001:192-194).
d) Fyrst minnst er á gildagreiningu er rétt að taka fram að gildin sem talsmenn
hennar vilja að börn læri að skýra og samhæfa eru ef til vill fremur einstaklingsbund-
in en hópbundin. Þau verða þó hópbundin um leið og einstaklingar með svipaðan
„smekk" koma saman, en gildagreiningarsinnar leggja siðferðishugmyndir almennt
að jöfnu við smekksatriði.
e) A yfirlitsmyndinni er sleppt ýmsum stefnum sem afneita skilyrðislaust allri
rækt við siðferðisgildi í skólum, telja hana til dæmis einbert verkefni heimilanna.
Slíkar hugmyndir eiga sér vissulega enn talsmenn þó að þeim hafi snarfækkað síð-
an á hinni myrku tíð lífsleikni á sjötta og fram á áttunda áratug 20. aldar.
Þegar hér er komið sögu í máli rnínu eru tveir kostir uppi fyrir þann sem al-
mennt er hallur undir beinabera lífsleikni. Annar er sá að kynna og verja öll rökin
fyrir henni, byggð meðal annars á forbrekkisgöngu Kohlbergs og framsókn bjart-
sýnni hugmynda um siðferðisþroska barna (t.d. Damon 1988), vitsmunakenningum
nútímans um tilfinningalífið sem ganga út frá því að unnt sé að rækta og fága mann-
legar geðshræringar frá blautu barnsbeini (t.d. Goleman 1995; Kristján Kristjánsson
2001), niðurstöðum nýjustu rannsókna í félagssálfræði um það hvernig lífsleikni-
kennsla í skólum virðist hafa mælanleg áhrif á siðferðis- og vitsmunaþroska (Lind
2000) og þar fram eftir götum. Hinn kosturinn - og sá sem ég kýs að taka upp í fram-
haldinu - er að einblína á rökin gegn beinaberri lífsleikni og leitast við að svara þeim.
Þar er aftur tveggja leiða völ: Onnur er að færa rök að því að þótt sverð gagnrýnend-
anna bíti á beinaberu lífsleikninni eins og hún hefur verið sett fram hingað til þá sé
unnt að fanga kjarna hennar á annan hátt sem gagnrýnin finni ekki höggstað á. Ég
mun fara þessa leið að nokkru leyti í næsta hluta en aðallega skýt ég samt fram þeim
skildi að hefðbundin gagnrýnisefni hríni alls ekki í raun á tveimur frægustu og um-
deildustu varnarritum beinaberrar lífsleikni, Edncating for Character eftir Thomas Lic-
kona (1991) og Whi/ fohnny Can't Tell Rightfrom Wrong eftir William Kilpatrick (1992),
heldur hafi efni þessara rita að ósekju verið afflutt og sleggjudæmt.
IV. BEINABER LÍFSLEIKNI: ANDMÆLI OG SVÖR
Til að lengja ritgerðina ekki úr hófi fram mun ég orða helstu andmælin gegn
beinaberri lífsleikni í hálfgerðum stikkorðastíl og svara þeim, á sama hátt, eins
knappt og unnt er. Er enda af mörgu að taka og hver andmæli nánast efni í heila rit-
gerð.
Andmæli 1: Að byggja lífsleiknikennslu á svokölluðum „siðferðilegum grunn-
gildum" er bæði ókleift og ranglátt (gagnvart öðrum samfélögum og menningar-
kimum) þar sem öll slík gildi eru afstæð við tíma og stað. Beinabera lífsleiknin þyk-
ist hafin yfir mannlegan breytileika og félagsleg frábrigði en í raun réttri boðar hún
aðeins tiltekna heimssýn. Nákvæmar orðað: a) Dygðir beinaberu lífsleikninnar hvíla
á úreltum frumspekihugmyndum um fastskorðað, óbreytanlegt manneðli sem van-
virða áhrif félagsmótunar og bjóða heim fordómum um „óeðli" (Nash 1997:15, 40-
41; Sigríður Þorgeirsdóttir 1999:77-78). b) Engir almennt viðurkenndir mælikvarðar
eru til á gildi þessara dygða (Nash 1997:15). c) Dygðirnar reka í óbyggð allan breyti-
leika og leitast við að steypa alla í sama mót (10-11). d) Þær eru á endanum of „óná-
93