Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Side 96

LÍFSLEIKNI í SKÓLUM
kvæmar" til að skera úr um rétta eða ranga athöfn og tilfinningu við raunverulegar
aðstæður (McLaughlin og Halstead 1999:145).
Svör við 2: Þegar Lickona setur fram hina öndverðu skoðun, það er að til séu sið-
ferðisgildi sem eru skynsamleg, sammannleg, hlutlæg og áreiðanleg (1991:230), þá
eyðir hann litlu rými í að rökstyðja hana; sama gildir um Kilpatrick. En fyrir þeirra
hönd mætti meðal annars benda á eftirfarandi: a) Nú á dögum, þegar siðferðilegir al-
þjóðahyggjumenn nýta sér manneðlishugmynd, dubba fæstir þeirra upp neina
frumspekilega eða líffræðilega fastastæðu frá Aristótelesi eða öðrum, né heldur taka
þeir afstöðu til þess hver samkenna manna séu áunnin og hver ásköpuð. í staðinn
styðjast þeir við „reyndareðlishyggju" (Nussbaum 1992:208): ljómann af safngleri
reynslu fólks frá ólíkum stöðum og ólíkum tímum um hvað greini okkur menn ann-
ars vegar frá guðum og hins vegar jötnum eða þursum (Nussbaum 1988:177; Krist-
ján Kristjánsson 2002). Frumspekikerfi hníga og rísa en dýpstu þrár og langanir
mannfólksins haldast hinar sömu og þar með samkenni þess, þau sem hér eru kennd
við „eðli". b) Vel má vera að þegar við einblínum á hinar langsóttu klípusögur sem
háskólanemar í siðfræði hafa í hvert mál virðist okkur allt tal um dygðir og lesti að-
stæðubundið og tvíbent (Kilpatrick 1992:85). En ef við hyggjum þess í stað að kjarna-
dygðum á borð við sjálfsvirðingu og ábyrgðarkennd (Lickona 1991:43) og beitum
þeim á hversdagslegar aðstæður fremur en vísindaskáldskap þá sjáum við að til eru
siðferðileg sannindi sem allt fólk getur sammælst um, óháð því hvaða „heimspeki"
það aðhyllist að öðru leyti. Það fyndna er að andstæðingar beinaberu lífsleikninnar
svindla einatt er þeir ásaka hana um „ranglæti" sem felist í því að mismuna öðrum
samfélögum. Þeir beita þannig sjálfir sammannlegri dygð, réttlæti, í rökum gegn
sammannlegum dygðum. I raun er það ekki aðeins svo að mismunur ólíkra heim-
spekikenninga í siðferðisefnum sé ofmetinn; fræg er sagan af guðfræðingnum sem
stóð fyrir heimsráðstefnu ólíkra trúfélaga og tókst á örskotsstund að fá fulltrúa
þeirra til að sammælast um siðferðileg grunngildi (Kristján Kristjánsson 1999:52).
Þrátt fyrir ólíkt yfirbragð og helgisiði virðist sáralítill ágreiningur meðal helstu trú-
arbragða heims um hvaða dygðir prýði fólk helst. c) Nútíma alþjóðahyggja styðst að
vísu við hugmynd um „hið góða líf" sem er þykk í samanburði við næfurþunna
gæðahugmynd pólitískrar frjálslyndisstefnu (sjá áður). En hún er jafnframt sveigjan-
leg með því að leyfa margar ólíkar leiðir upp þroskafjallið (Nussbaum 1990:205).
Fjölbrigði mannlífsins eru viðurkennd og studd þó að vísu sé ekki gert ráð fyrir ó-
endanlegum þroskaleiðum þar sem hver sé jafngild annarri einungis fyrir þá sök að
einhverjum detti í hug að velja hana (Kristján Kristjánsson 1992).
d) Andstæðingar beinaberu lífsleikninnar skýra sjaldan í smáatriðum hvað þeir
eigi við með því að dygðir hennar séu „ónákvæmar". Við getum hugsað okkur að
minnsta kosti þrenns konar skilning sem leggja mætti í þá staðhæfingu: dl) Það að
hafa réttu dygðirnar til að bera firrir fólk ekki nauðsyn yfirvegunar um einstakar
kringumstæður lífsins. d2) Skilgreiningar á dygðum annars vegar og réttri breytni hins
vegar ganga í hring (dygð er persónueinkenni sem leiðir til réttrar breytni; breytni er
rétt ef hún er framkölluð af dygð). d3) Útilokað er að ákvarða hvaða dygð eigi að ráða
ef boð ólíkra dygða rekast á (t.d. sannsögli og góðvildar) eins og iðulega gerist.
Fyrsta skilningnum, dl), má svara svo að enginn þekktur dygðapostuli hefur
94