Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 190

GUÐSMYND OG TRÚARHUGSUN BARNA OG UNGLINGA
þroskann áhrif á hann. Hann gerði grein fyrir niðurstöðum sínum í bókinni Stages
of Faith sem út kom árið 1981.27 Sigurður Pálsson hefur gert góða grein fyrir niður-
stöðum og kenningum Fowlers í grein í 6. hefti ritraðar Guðfræðistofnunar Háskóla
íslands.2"
Munurinn á Fowler og Goldman er meðal annars sá að Fowler lét sér ekki nægja
að fjalla eingöngu um þroskaferil trúarlegrar hugsunar barna og unglinga, eins og
Goldman hafði gert, heldur setti hann fram kenningu um áfanga á þroskaferli trúar-
innar nánast frá vöggu til grafar. Fowler skoðar jafnframt þroskaferil trúarhugsun-
arinnar frá fleiri sjónarhornum en Goldman. Því má segja að kenning Fowlers sé
öðru fremur kenning um persónuþroska einstaklingsins með sérstakri áherslu á trú-
arþáttinn meðan Goldman var fyrst og fremst upptekinn af þróun trúarlegrar hugs-
unar með vitsmunaþroskann í brennidepli. í þessu sambandi skilgreinir Fowler trú-
arhugtakið töluvert vítt og hafa ýmsir guðfræðingar gagnrýnt hann fyrir það. Hann
lítur á trúna sem miðlægan þátt í sálarlífi mannsins sem hefur áhrif á lífshætti hans
og breytni. Hún felur í sér traust og skapar sem slík tengsl við aðra. Hún skapar sam-
hengi og gefur lífinu tilgang. Skilgreining hans á hugtakinu er því fyrst og fremst sál-
fræðileg og rannsóknir hans beinast að þroskaferli trúarinnar sem mannlegu fyrir-
bæri, óháð innihaldi.29
I kenningu sinni gerir Fowler ráð fyrir sjö þroskaskeiðum trúarinnar. Lýsingin á
hverju þeirra á að draga fram einkenni hugsanaferlis og afstöðu einstaklinganna á
því skeiði og það hvernig þeir túlka tilveru sína og samskipti við aðra. Fowler lýsir
hverju skeiði út frá sjö sjónarhornum sem hann notar til að varpa ljósi á stigin. Þau
eru rökmynd, samskiptaskilningur, siðferðilegt mat, félagsleg vitund, áhrifavaldar,
heildarskilningur og notkun tákna. Af þessu má sjá að kenningar hans taka tillit til
mun fleiri þátta en Goldman gerði.
Stigin kallar Fowler: 0) Forskeið - Ósundurgreind trú; 1) Trú sem byggist á hug-
boðum og innsæi; 2) Goðsagnatengd bókstafstrú; 3) Sameinandi, siðvenjubundin
trú; 4) Sjálfstæð og meðvituð trú; 5) Samtengjandi, þverstæðubundin trú; 6) Alhæf-
andi trú. Það eru einkum stig 1-3 sem falla að þeim skeiðum sem Goldman talar um.
Þar er einkum um að ræða börn og unglinga, þótt Fowler geri ráð fyrir því að full-
orðið fólk geti verið á þessum stigum. 0-stigið á við tímann áður en hugtaka- og
orðanotkun hefst að nokkru marki og stig 4-6 koma vart við sögu fyrr en einstakling-
urinn er orðinn fullorðinn.
Fyrsta stigið, sem Fowler kallar „trú sem byggist á hugboðum og innsæi", á við
forskólaaldurinn eða nokkurn veginn sama aldur og Goldman kallar „forskeið trú-
arlegrar hugsunar". Fowler bendir á að guðshugmyndir barna á þessu skeiði séu oft
undarleg blanda af manngerðum og ómanngerðum hugmyndum og að þau geti
tengt áhrifamikil trúarleg tákn og ímyndir djúpstæðum tilfinningum. Þessar tilfinn-
ingar geta ýmist verið sektarkennd og skelfing eða kærleikur og algleymi, jafnvel til-
finning fyrir því að vera eitt með guðdóminum. Þetta gerir það að verkum að á þessu
27 Fowler, J.W. 1981, sjá einkum bls. 117-213.
28 Sigurður Pálsson. 1992, bls. 119-160.
29 Fowler, J.W. 1981, bls. 3-36, sbr. Sigurður Pálsson. 1992, bls. 120-124.
188
J