Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Blaðsíða 191

GUNNAR J. GUNNARSSON
skeiði geta mótast varanlegar og djúpstæðar trúarlegar ímyndir og afstaða, bæði til
góðs og ills.
Annað stigið samsvarar í aldri nokkurn veginn því skeiði sem Goldman kallar
„skeið hlutbundinnar trúarlegrar hugsunar". Fowler kallar það „goðsagnatengda
bókstafstrú" og segir að á þessu skeiði byrji einstaklingurinn að tileinka sér þær
sagnir, trúarsetningar og venjur sem eru tákn um þátttöku í samfélaginu sem hann
tilheyrir. Trúaratriði, siðareglur og viðhorf eru túlkuð bókstaflega og frásögnin verð-
ur eitt helsta tækið til að gefa reynslunni gildi og samhengi. Tákn verða að vísa til
einhvers raunverulegs til að öðlast merkingu og Fowler komst að raun um að guðs-
hugmyndir barna á þessu skeiði eru mjög oft manngerðar. Börnin gefa hugtakinu
Guð merkingu með því að íklæða það raunverulegri mynd.
Þriðja stigið er stig unglingsáranna fyrst og fremst þótt Fowler bendi á að full-
orðnir geti verið á þessu stigi. Hann kallar það „sameinandi, siðvenjubundna trú" og
það svarar í aldri nokkurn veginn til þess sem Goldman kallar „skeið óhlutbundinn-
ar trúarlegrar hugsunar". Reynsla einstaklingsins af veröldinni nær nú út fyrir fjöl-
skylduna í vaxandi mæli og tengist bæði skóla eða atvinnu, jafnöldrum, fjölmiðlum
og jafnvel trúarbrögðum. Á þessu stigi er einstaklingnum mikilvægt að geta skil-
greint sig með vísun í tiltekinn hóp sem hann á samleið með og leitar stuðnings hjá,
sbr. mikilvægi klíkunnar á unglingsárunum. Trúin gegnir því hlutverki að gefa þess-
um ólíku þáttum samkvæm stefnumið, hún verður að koma á samræmi milli gildis-
mats og upplýsingar og byggja heildstæðan grundvöll undir sjálfsmynd og viðhorf.
Á þessu skeiði er Guð sá sem þekkir okkur betur en við sjálf. Hann veit hver við
erum og hver við munum verða. Það er hægt að treysta honum sem vini, félaga og
bjargvætti. Tákn eru ekki lengur bókstafleg eins og á 2. skeiði og guðsmyndin er ekki
lengur manngerð heldur byggð upp af ákveðnum persónulegum eigindum á borð
við vinur, leiðtogi, huggari, leiðbeinandi og sál. Tákn hafa á þessu skeiði mikla þýð-
ingu og táknið og það sem það stendur fyrir er jafnan óaðskiljanlegt.10
Af þessu má sjá að kenningar Goldmans og Fowlers um áfanga á þroskaferli trú-
arinnar haldast að vissu marki í hendur og að þróunin er frá sjálflægri og hlutbund-
inni hugsun og manngerðri guðsmynd yfir í óhlutbundna hugsun og guðsmynd
sem einkennist fremur af innri andlegum eiginleikum en ytra útliti eða formi. Kenn-
ingar Fowlers eru þó áhugaverðari þar sem hann tekur tillit til mun fleiri þátta en
Goldman en hér hefur ekki nema að takmörkuðu leyti verið vikið að þeim. Þá má
benda á að þrátt fyrir að Fowler byggi rannsókn sína á kenningum formgerðarsinna
þá horfir hann til fleiri átta og er m.a. undir áhrifum af kenningu Eriks H. Eriksons.11
Þá má einnig sjá vissar hliðstæður í niðurstöðum hans og Ana-Maria Rizzuto þótt
þau hafi beitt ólíkum aðferðum við rannsóknir sínar.12
Tilvistarspurningar og trúarhugsun
Allmiklar rannsóknir hafa verið gerðar á Norðurlöndunum á trúarhugsun og guðs-
mynd barna í kjölfar rannsókna Goldmans. Hafa sumar þeirra leitt af sér gagnrýni á
aðferðir og niðurstöður hans en almennt má segja að markmið þeirra hafi verið að
auka skilning á eðli og þróun trúarlegrar hugsunar hjá börnum. Svíar hafa verið þar
fremstir í flokki og staðið fyrir víðtækum rannsóknarverkefnum og skal nokkurra
30 Sigurður Pálsson. 1992, bls. 131-146, sbr. Fowler, J.W. 1981, bls. 117-173.
31 Fowler, J.W. 1981, bls. 106-110.
32 Rizzuto, A-M. 1980, bls. 127.
189