Jörð - 01.09.1947, Blaðsíða 92

90
JÖRÐ
því síðan áorkað, að þau kæmu hinum gamla lieimi til bjargar.
Þvert á móti unnu þessi skáld að því að mergsjúga manndóm
ogmenningu og styrkja þá bófahyggju í Bandaríkjunum, sem
var hvort tveggja í senn: illvættur, er gaí kærkomna ástæðu
samvizkulausum og lítt þroskuðum auðjörlum til að koma á
nazistísku einræði, og trú fóstra, sem ól upp handa þessum
sömu jörlum Mammons nægilega samvizkulausa liðsmenn til
þess að þeir gætu orðið álíka böðlar og störfuðu í þágu nazista
og fasista í Þýzkalandi, á Ítalíu, á Spáni og í Japan.
En stefna þróunar, mannhelgi og lífstrúar naut annarra við
í bókmenntum Bandaríkjanna. Þó að Theódór Dreiser málaði
dökkum litum, hafði liann unnið mikið og merkilegt starf með
skáldsögum sínum. Hann liafði í ógnþrungnum lýsingum gert
ýmsum skiljanlegt, hvert tortímingarvald fjármagnið er ein-
staklingum og heildinni í höndum siðlausra eiginhyggjuþorp-
ara og nautnaseggja. Upton Sinclair hafði af ómútanlegri skyn-
semi og réttlætistilfinningu rakið áhrifaþræði fjármagnsins á
svo að segja öllurn sviðunr þjóðlífsins — og Edgar Lee Masters
og Sherrvood Anderson höfðu gert það fjölda manna ljóst, hve
einstrengingslegar siðakenningar, sem upphaflega voru menn-
ingarlegur aflgjafi, en orðnar voru fjötrar, er haldið var við af
hrtesni og skinhelgi, háðu þroska manna og komu í veg fyrir
heilbrígða lífsnautn. Sinclair Lewis hafði varpað ljósi gagnrýni
sinnar og spotts yfir fjölmörg viðhorf menningarlífsins, en um
leið bent á möguleika þjóðarinnar til betra og hamingjusamara
lífs — og auk þess beinlínis sýnt fram á, hve litlu rnunaði, að
þjóðin yrði sviptfrelsi sínu og mannréttindum. Eugene O’Neill
gerði leiksviðið að veigamiklum menningarlegum vettvangi,
sýndi þar ógleymanlega, hvert vald liinar dýrslegu ástríður hafa
yfir manninum, sem þó getur ekki snúið aiftur og horfið til
dýranna, og hve manneskjan er raunar hörmulega stödd, þá er
hún hefur verið svipt þeim styrk, sem guðstrúin hefur veitt
henni, en hefur hins vegar ekki öðlazt þann þroska, að hún
geti sigrazt á ástríðum sínurn í krafti virðingar sinnar fyrir eigin
manngildi.
Þá vil ég geta þriggja kvenna, sem allar gerðust með bókum
sínum áhrifamiklar um mannbætur og mannhelgi. Merkust