Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Side 16

ORÐRÆÐUR UM ÁRANGUR, SKILVIRKNI OG KYNGERVI VIÐ STJÓRNUN
þessu tilviki til kvenstjómenda í menntakerfinu.
-Orðræður móta veruleikann en einstakar hugvemr hafa frelsi fil að staðsetja sig í
orðræðunni sem virkir gerendur eða horfa fram hjá henni. Gerandinn getur verið fylg-
ismaður orðræðunnar og haft mótandi áhrif eða verið andvígur og veitt viðnám. Sá ó-
virki horfir fram hjá orðræðunni, lætur sem hún skipti ekki máli. Stjómendum sem tekst
vel að samhæfa sem flesta þræði ráðandi orðræðu líður best í starfi og em líklegastir til
árangurs.
íslenskt samhengi rannsóknarinnar
I fyrri rannsókn minni á stjómendum í íslenska menntakerfinu var horft á kynjamun í
stjómunarstíl og á tvo hópa stjórnenda: kvenskólastjóra gmnnskólans annars vegar og
stjómendur af báðum kynjum á efri skólastigum hins vegar. Niðurstöður vom að mörgu
leyti samhljóma niðurstöðum erlendra rannsókna sem gerðar hafa verið út frá svipuðu
fræðilegu sjónarmiði (Ozga, 1993, Shakeshaft, 1989). Þær bentu til að svokallaður
„tengslastíll" væri ráðandi, sérstaklega meðal gmnnskólastjóranna en einnig meðal
stjómenda af báðum kynjum á efri skólastigum. Ahersla var á góð tengsl, valddreifingu,
umhyggju, góð samskipti við samstarfsmenn, samráð, gott andrúmsloft og að vera styðj-
andi og styrkjandi fyrir undirmenn (Guðný Guðbjömsdóttir, 1997). Ef eingöngu konur
hefðu tekið þátt í þeirri rannsókn hefði legið beint við að tengja stjómunarstílinn við kyn-
ferði fyrst og fremst. Þar sem karlar sýndu svipaðar stjómunaráherslur er líklegt út frá
sjónarhomi póststrúktúralisma að þær endurspegli ráðandi orðræðu um góðan stjóm-
anda þegar rannsóknin var gerð. Sú rannsókn sagði frá reynslu og röddum kvenna og
karla, hvað konur áttu sameiginlegt, en um leið varaði höfundur við eðlishyggjuskýring-
um og staðalmyndum. I framhaldi var ákveðið að gera þá athugun sem hér er greint frá,
þar sem sjónum yrði m.a. beint að margbreytileika kvenstjómenda við mismunandi að-
stæður á öllum skólastigum.
Þótt ekki sé litið svo á að fjöldi kvenna í valdastöðum sé besti mælikvarðinn á stöðu
kynjanna er engu að síður forvitnilegt að skoða hvemig fjöldi kvenstjómenda í íslenska
menntakerfinu hefur þróast í samanburði við önnur svið eins og fil dæmis atvinnuþátt-
töku almennt og stjómmál. Árið 1971 var 51% kvenna á vinnumarkaði en 77% árið 1996
(Konur og karlar, 1997). Af vettvangi stjómmála er markvert að fyrsta konan, Vigdís
Finnbogadóttir, gegndi embætti forseta lýðveldisins frá 1980 til 1996 og á sama tíma
(1993-1999) var til sérstakt stjómmálaafl kennt við konur, Kvennalistinn. Á þessu tíma-
bili fjölgaði konum á Alþingi úr 5% (1983) í 35% (1999). En hvað með stjómendur í
menntakerfinu?
í grunnskólum em 35% skólastjóra nú konur, í samanburði við 14% árið 1978 og
23,7% 1988. í framhaldsskólum em konur átta af 38 skólameisturum eða 21% en vom
aðeins 3,3% árin 1978 og 1988. Til samanburðar má geta þess að tölumar um framhalds-
skólann em nálægt meðaltalshlutfallinu í Evrópulöndum (20%) en hærri en meðaltalið í
Bandaríkjunum, sem er 12% (Krúger, 1999). Á leikskólastiginu er staðan önnur, þar sem
mikill meirihluti leikskólastjóra og starfsfólks er konur. Tölur frá Hagstofunni um það
skólastig em ekki kyngreindar þannig að nákvæmar tölur liggja ekki fyrir. Fmmkvöðl-
ar virtust sannspáir um kynferði stjómenda á þessu skólastigi, þar sem fyrsta námskeið-
14