Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 98

LIFSLEIKN
SKOLUM
sem Kohlberg sjálfur hefði getað skrifað þegar hann var upp á sitt besta (1991, kafli
12). Sá sem héldi því fram að Lickona kysi „gagnrýnislaust samþykki við fyrirfram
reiddum sannindum" (Kohn 1997:160) væði krap. Jafnvel Kilpatrick, sem hefur
meiri vara á sér gagnvart samræðutímum í siðfræði - er hann óttast að geti breyst í
„hnútukast" (1992:16) eða marklausan samkvæmisleik - hnykkir iðulega á því að
samræðuaðferðin geti verið „gagnlegt kennslutæki" ef hún er notuð á skynsamleg-
an hátt sem hæfir aldri barnanna (88). Það að vefengja dygðirnar er eitt; það að bolla-
leggja á uppbyggilega vegu um gildissvið þeirra og hagnýtingu er annað (239). Hér
mætti til áréttingar nefna að þótt ekki sé ástæða til að vefengja gildi dygðar á borð
við áreiðanleika þá kunni besta leiðin til að ljá nemendum sýn á þýðingu hennar að
vera sú að fá þá til að ræða um hvernig mannlegt samfélag liti út ef slík dygð væri
ekki almennt virt. Kilpatrick er ekki líklegur til þess, hvað þá Lickona, að fetta fing-
ur út í þá þörfu áminningu úr íslensku námskránni að málefnaleg umræða um sið-
ferðileg gildi og lífsskoðanir „þroskar dómgreind nemendanna og eykur þeim víð-
sýni" (Menntamálaráðuneytið 1999b:7).
Almennt talað sýnist mér það merki um fræðilegt offors að tefla tamningu og
rökhugsun, lífsgildaboðun og sjálfræðisrækt, fram sem ósættanlegum andstæðum.
Við ættum að minnast þess hvað Dewey sagði á ævikvöldi um slíka annaðhvort-eða
uppeldisfræði. Vitaskuld þurfa börn á að halda „frumþjálfun í dygðum og það er
sjálfu sér ósamkvæmt að finna að því að slíkt feli í sér óréttmæta innrætingu"
(McLaughlin og Halstead 1999:149). En vitaskuld þurfa þau líka á að halda þjálfun í
siðlegri rökhugsun og samræðulist svo að þau geti smám saman öðlast eigið siðvit.
Við þörfnumst sem oftar hinnar vinnusömu, jarðbundnu Mörtu jafnt sem hinnar
skapandi, andríku Maríu - og beinabera lífsleiknin virðist skapa svigrúm fyrir báð-
ar. En um leið hljótum við að minnast þeirra sanninda Platóns að þótt frjó, siðferði-
leg umræða leiði (vonandi) oftast til niðurstöðu sem er siðlega rétt þá verður niður-
staðan ekki rétt fyrir þá sök eina að hún spretti af slíkri umræðu. Sigríður Þorgeirs-
dóttir virðist ekki gera ráð fyrir þeim kosti í ritgerð sinni (1999) að nemendur geti til
dæmis í umræðutíma komist að þeirri niðurstöðu að í lagi sé að leggja barn í einelti
ef það er úr sveit og af því sé fjósalykt. Né heldur virðist hún átta sig á því, sem Lic-
kona og Kilpatrick myndu hins vegar gera, að við slíkar aðstæður þurfi umræðu-
stjórnandinn - kennarinn - að grípa inn í samræðurnar og segja að niðurstaðan sé því
miður siðlega röng. d) Að lokum má nefna, í framhjáhlaupi, að þegar gagnrýnir póst-
módernistar átelja beinaberu lífsleiknina fyrir skort á skynsemisrækt þá koma hall-
mælin úr hörðustu átt því að póstmódernistar fordæma, öðrum stundum, sjálft
skynsemishugtakið er hallmælin velta á sem merki um úrelta „rökmiðjuhyggju".
Andmæli 3: Dygðirnar sem beinabera lífsleiknin hampar eru einstaklingsmiðað-
ar, ófélagslegar og (þar með) íhaldssamar í pólitískum skilningi. Dygð er eignuð ein-
staklingum en um leið rofin úr félags-/menningarlegu samhengi (Purpel 1997:143).
Löstur er talinn persónulegur brestur en ástæðna hans ekki leitað í félagslegri, efna-
hagslegri eða pólitískri formgerð samfélagsins; siðbót er skilgreind svo að einstak-
lingurinn taki sig á fremur en að samfélaginu sé breytt. Að loknum þessum sameig-
inlegu andmælum skiptir leiðum með holdteknu lífsleikninni: Þegnskaparsinnar
leggja til uppeldi dygðugra lýðræðisþegna (Callan 1997:3); gagnrýnir póstmódern-
96