Uppeldi og menntun - 01.01.2001, Síða 194

GUÐSMYND O G TRÚARHUGSUN BARNA OG UNGLINGA
ar má ekki skoða fyrst og fremst sem dæmi um stig í þroskaferlinum. Þær endur-
spegla vangaveltur barnanna yfir því sem þau hafa reynt og séð. Þau átta sig á um-
hverfinu og umheiminum og glíma við að gera tilveru sína skiljanlega. Þau leita eft-
ir merkingarbærri mynd af lífinu eða með öðrum orðum leita eftir lífsskoðun. Nið-
urstöður benda til þess að jafnvel tiltölulega ung spyrji börnin tilvistarspurninga til
þess að móta persónulega lífsskoðun í því skyni að gera tilveruna skiljanlega.
Meðal þess sem kannað var var mannskilningur og guðsmynd og virðast börn-
in hafa átt auðveldara með að tjá sig um guðsmyndina en mannskilninginn. Af því
má draga þá ályktun að þau vanti þjálfun og bæði orð og hugsanagang til að takast
á við umræður um mannskilning. Sú mynd sem blasir við er að mannskilningur
barnanna er mjög breytilegur eða allt frá því að vera bölsýnn yfir í að vera bjartsýnn.
Meirihlutinn horfir þó á tilveruna með fremur bölsýnum augum og er gjarnan vísað
til ástandsins í veröldinni og dregnar ályktanir af því. Guðsmyndin er líka mjög
breytileg hjá börnunum eða frá því að vera mjög tilfinningabundin yfir í sjálfstæða
og yfirvegaða afstöðu. Minnihluti barnanna, eða u.þ.b. fjóröungur, er trúaður og trú-
arleg afstaða og viðhorf þeirra sýna að „sekúlariserað" („afhelgað") samfélag elur af
sér „sekúlariseruð" börn. Guðstrú er algengari meðal yngri barna og stelpna en
munurinn er þó ekki verulegur. Það er þó fyrst og fremst efinn sem eykst með aldr-
inum, ekki vantrú. Dæmigerð barnatrú í Svíþjóð undir lok 20. aldar er því leitandi
afstaða. Meirihluti barnanna virðist líta á sig sem efasemdafólk í trúarefnum þótt
þau orði það ekki á þennan hátt.41
í ljósi rannsókna og kenninga
Framangreindar rannsóknir og kenningar sýna að þróun guðsmyndar og trúarlegr-
ar hugsunar er flókið fyrirbæri. Því er varhugavert að einfalda hlutina um of eða ein-
blína í of miklum mæli á einn afmarkaðan þátt. Kenningar sálgreiningarsinna árétta
vel hve flókið ferlið er og athyglisverð er kenning þeirra um áhrif reynslunnar af
sambandinu við foreldrana í bernsku og hvernig hún tengist svo ytri hugmyndum
um Guð. Sú skoðun að börn í hinum vestræna heimi komi sér almennt upp guðs-
mynd er umhugsunar virði og hlýtur að hafa áhrif á umræðu um trúarlegt uppeldi
og uppeldi almennt, sem og kennslu í kristnum fræðum og trúarbragðafræðum.
Greining formgerðarsinna á þroskaferli trúarlegrar hugsunar er gagnleg, t.d. þegar
horft er til framsetningar á trúarlegu efni í kennslu, en þar er líka hægt að falla í
gryfju of mikillar einföldunar og jafnvel misreikna getu barna til að fást við ýmis trú-
arleg hugtök og fyrirbæri. Það má t.a.m. gagnrýna Goldman fyrir að hafa einblínt
um of á vitsmunaþáttinn í sinni rannsókn. Rannsóknir Fowlers sýna m.a. að fleira
skiptir máli, svo sem persónuleg reynsla einstaklingsins, og að samspil trúarþroska
og persónuþroskans að öðru leyti er mikilvægt. Sænsku rannsóknirnar leiða í ljós að
börn fást almennt við spurningar og hugsanir sem varða grundvallarforsendur lífs-
ins og tilverunnar. Jafnframt sýna þær að börn geta fyrr hugsað óhlutbundið um
Guð og ýmis trúarleg hugtök en ætla má út frá kenningum um stiggreiningu vits-
munaþroskans. Vandi barnanna er oft miklu fremur fólginn í möguleikum þeirra til
að tjá hugsun sína óhlutbundið. Þá sýna rannsóknirnar jafnframt mikilvægi tilfinn-
inga- eða upplifunarþáttarins í guðsmyndinni og trúarlegri hugsun. Það leiðir hug-
192
41 Hartman, S.G. 1992, bls. 15-25.