Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Blaðsíða 119

SIGRÚN MARGRéT GuðMuNDSDÓTTIR
132
í heilanum sem kallast mandla og var drepið á hér fyrr. um möndluna er oft
notuð líkingin óttastöðin í heilanum.104 Mandlan gegnir einnig veigamiklu
hlutverki þegar menn verða fyrir áföllum.105 Geðlæknarnir Bessel van der
Kolk og Onno van der Hart eru meðal þeirra sem einna helst hafa rannsakað
tráma í samtímanum. Þeir halda því fram að þegar einstaklingur verði fyrir
áfalli hafi atburðurinn áhrif á hann tilfinningalega, hræri við honum ef svo
má að orði komast, en á sama tíma sé honum ekki unnt að nema merkingu
þess sem hendir. Viðburðurinn getur svipt einstaklinginn allri öryggiskennd
sem fylgir hversdagsleikanum því áfallið knýr fram skelfingu og ótta.106 Með
öðrum orðum þá nemur líkaminn áfallið en vinnur ekki úr því eins og ann-
arri vitneskju eða þekkingu.107
Mandlan virkjast við áföll, en hins vegar er heilabörkurinn, sem er það
svæði í heilanum sem hjálpar til við að ljá atburðum merkingu harðlæstur
vegna þess að áreitið er of mikið til að hugurinn nái að skilgreina áfallið
vitsmunalega.108 Þar sem myndmál áfallafræðanna virðist að einhverju leyti
sótt til gotneskrar hefðar er engin hending að í kvikmyndum og skáldsögum
birtist tráma oft í líki afturgangna. Reimleikarnir hegða sér á sama hátt og
áföll, eitthvað hrindir af stað draugum fortíðarinnar sem taka að ásækja
sögupersónur. Heilinn verður andsetinn af minningum sem birtast sem
reimleikar í húsum manna í skáldskap. Rof verður á milli veruleikans eins
104 Rannsóknir sýna að mandlan í þeim sem eru í fjölmennum hópum á netinu er
gjarnan stærri en í þeim sem eiga færri „vini“. (Sjá. t.d. K. C. Bickart, C. I. Wright,
R. J. Dautoff o.fl., „Amygdala volume and social network size in humans, Nature
Neuroscience 14: 2/2011, bls. 163–164.) Ef líkingin um möndluna sem „óttastöð
líkamans“, er höfð í huga verður myndin svolítið fyndin. Eftir því sem fólk kafar
lengra ofan í reimleikahúsið vex hvelfing óttans, ef svo má að orði komast.
105 Þess ber að geta að Joseph LeDoux hefur mótmælt þeirri líkingu að mandlan
sé tiltekin „óttastöð“og telur að hún sé fremur hluti af umfangsmiklu óttakerfi í
heilanum. Það sé úrelt að tala um að tilteknar tilfinningar séu hýstar á afmörkuðum
stöðum. Sjá t.d. Joseph E. LeDoux, „The Amygdala is NOT the Brain’s Fear
Center“, Psychology Today, birt 10. ágúst 2015, sótt 18. mars 2019 af https://www.
psychologytoday.com/us/blog/i-got-mind-tell-you/201508/the-amygdala-is-not-
the-brains-fear-center. Hins vegar virðist mönnum fremur tamt að notast við
líkinguna, hvort sem það kemur til af rýmisskynjun eða vanabundinni gotneskri
hugsun.
106 Sjá t.d. Bessel van der Kolk og Onno Hart, „The Intrusive Past: The Flexibility of
Memory and the Engraving of Trauma“, American Imago 48: 4/1991, bls. 425–454,
hér bls. 430–431.
107 Ann E. Kaplan, „Fanon, Trauma and Cinema“, Frantz Fanon: Critical Perspectives,
ritstj. Anthony C. Alessandrini, London: Routledge, 1999, bls. 147.
108 Ann E. Kaplan, „Fanon, Trauma and Cinema“, bls. 34.