Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Blaðsíða 248

„TIlFInnInGaR ERU ElDSnEYTI FYRIR HUGmYnDIR“
245
karlveldis við fyrirlitningu á hinum ‚náttúrlega‘ kvenlíkama.43
Í skrifum sínum um kvenlíkamann og skömmina sem honum tengist
hefur Elísabet beint kastljósinu að og orðað hluti sem lengst af hafa legið
í þagnargildi allt fram á þessa öld þótt ýmsar kvenréttindahreyfingar hafi
reynt að setja þá á dagskrá. Þær kynslóðir kvenna sem ólust upp fyrir tíma
#metoo, druslugöngunnar, free-the-nipple, kynjafræði og annarra álíka byltinga
upplifðu þögn og skömm í kringum flest sem viðkom líkama kvenna, kyn-
verund þeirra og kynlífi; um slíkt var ekki fjallað nema þá helst í formi kláms
og annars konar kvenfjandsamlegrar umræðu. Því má halda fram að skrif
Elísabetar um þessi málefni séu meðal mikilvægasta framlags hennar til ís-
lenskra bókmennta.
Þótt Elísabet gangist hikstalaust við skömminni hefur hún einnig reynt að
sporna á móti henni með því að leita til gyðjunnar Baubo sem, eins og áður
var nefnt, „var gyðja magans, húmorsins, klámbrandara, hláturs, skrípaláta,
kynlífs og kunni umfram allt ekki að skammast sín, þá fór ég að hugsa hvaða
sögu píkan mín ætti“ (156). Þegar hún hefur rifjað upp þá sögu og skömm-
ina sem tengist píkunni segir hún: „Fyrir mörgum árum datt mér í hug að
ég gæti hugsanlega fengið hláturskast í staðinn fyrir allar þessar sársauka-
stunur sem ég heyrði í sjálfri mér og kynsystrum mínum. mér fannst eðlilegt
að fullnægingin opnaði fyrir hláturinn“ (158). Í femínískum fræðum hefur
mikið verið skrifað um hláturinn sem frelsandi afl í kvennabaráttu.44 Hlátur
getur verið hárbeitt vopn í baráttu gegn valdníðslu og yfirgangi, líkt og gildir
um háðið, og því sjá konur í hlátrinum byltingarafl líkt og aðrir lægra settir
hópar sem beita grótesku og hlátri gegn yfirvaldi. Um andófsafl hlátursins
fjallaði mikael Bakhtin í bók sinni um skáldskaparheim Rabelais þar sem
hann sýndi fram á hvernig karníval miðalda gegndi óopinberu andófshlut-
verki fyrir lægri stéttir samfélagsins.45 Þar sem það fór fram utan kirkjulegra
ramma einkenndist það af róttækni, frelsi, ósvífni og hlátri. Helga Kress
hefur bent á að í skáldsögunni Tímaþjófnum eftir Steinunni Sigurðardóttur
megi sjá „vísbendingu um þau öfl sem gætu unnið á“ karlveldinu og nefnir
43 Í þessu sambandi má benda á að í dag eru framdar aðgerðir til að minnka ytri skapa-
barma kvenna ef þeir þykja of stórir og „vanskapaðir“, sbr. tilvitnuna í Heilræði lása-
smiðsins hér að ofan.
44 Sjá t.d. Jo anna Isaak, Feminism & Contemporary Art. The Revolutionary Power of
Women’s Laughter, london & new York: Routledge, 1996.
45 mikael Bakhtin, Rabelais and his World, ensk þýðing Helen Iswolski, Bloomington:
Indiana University Press, 1984. Fyrsta enska þýðing bókarinnar kom út 1968 en
endurskoðuð útgáfa kom út 1984.