Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Blaðsíða 268

ÁHRIF SIðBóTARInnAR Á ÍSLAnDI
265
Ennfremur staðhæfir Karl að Marteinn Lúther sé „[…] guðfaðir hins
vestræna lýðræðissamfélags, menntunar, jafnræðis og almennrar þátttöku
borgarbúa“.39 Þessu álítur hann Lúther hafa komið til leiðar með því að vísa
okkur veginn „[…] til að verða sjálfstæðir, frjálsir einstaklingar, í samfélagi
þar sem allir njóta virðingar og séu kallaðir til að gegna mikilvægu hlut-
verki í sköpunarverkinu“.40 Í því sambandi nefnir hann einkum að Lúther
hafi viljað að bæði drengir og stúlkur lærðu að lesa, skrifa og reikna. Þá hafi
hann líka viljað að „[…] þau lærðu að verða gott, kristið fólk og nýtir sam-
félagsborgarar. Það væri samfélagsleg skylda að innræta börnunum góð gildi
[…]“.41 Því hafi Lúther lagt grunninn að almennum barnaskóla.
Þessu skylt er að Karl telur loks að norræn velferðarsamfélög nútímans
eigi rætur að rekja til lúthersku siðbótarinnar, nánar tiltekið kröfu hennar
„[…] um samfélagslega ábyrgð og skyldur hins opinbera við þau sem efna-
hagslega og félagslega eru á útjöðrum samfélagsins“.42
Fyrsta staðhæfing Karls Sigurbjörnssonar, þ.e. að hugmyndir „okkar“ um
kristindóminn séu mjög mótaðar af áhrifum Lúthers skal ekki dregin í efa
svo framarlega sem átt sé við þau sem fylgja þjóðkirkjunni að málum. Hún er
samkvæmt stjórnarskrá bundin af því að vera evangelísk-lúthersk og meðal
fimm játningarrita hennar eru Fræðin hin minni (1529) eftir Lúther og auk
þess Ágsborgarjátningin í upphaflegri gerð (1530) sem vissulega var samin
af Filippusi Melanchthon (1497–1560) samverkamanni Lúthers en hefur
gegnt lykilhlutverki við að skilgreina kenningu lúthersku kirkjunnar allt til
þessa dags.43 Eðlilegt er því að litið sé á Lúther sem helsta hugmyndafræðing
og kirkjuföður þjóðkirkjunnar. Öðru máli gegnir ef átt er við íslenskt sam-
félag í heild. Það getur tæpast talist lútherskt lengur nema þá í sögulegum
skilningi.44 Hér verður ekki frekar fjallað um þessa guðfræðilegu hlið máls-
ins. Hinar staðhæfingarnar fela í sér að upphaf nútímalegs samfélags sem
byggt er á frelsi, jöfnuði, mannréttindum, velferð og menntun megi rekja til
lúthersku siðbótarinnar. Samkvæmt því viðmiði sem lagt er til grundvallar
39 Karl Sigurbjörnsson, Lúther, bls. 86. Sjá og Heimir Steinsson, „Samfélagsáhrif sið-
bótarinnar“, bls. 110–111, 112–114.
40 Karl Sigurbjörnsson, Lúther, bls. 86.
41 Sama rit, bls. 86.
42 Sama rit, bls. 86. Sjá og Heimir Steinsson, „Samfélagsáhrif siðbótarinnar“, bls. 114–
116.
43 Carl Henrik Martling, Svenskt kyrkolexikon: En kortfattad teologisk uppslagbok, Skel-
lefteå: Artos, 2005, bls. 35
44 Hjalti Hugason, „Hvenær urðum við lúthersk?“, bls. 86–93.