Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Blaðsíða 143

HAUkUR INGvARSSON
156
ríkt af auðæfum en íbúar þess of frumstæðir til að hagnýta sér þau.47
Þó að Nielsens njóti ekki lengur við heldur Jóhannes áfram að misnota
áfengi og einangrast sífellt meir og meir. Baráttan gegn áfengisneyslu Ís-
lendinga hefur verið skoðuð sem hluti af sjálfstæðisbaráttu þjóðarinnar
og hún sett í samhengi við ímynd Dana sem nýlenduherra og Íslendinga
sem undirsáta þeirra. Sumarliði Ísleifsson heldur því fram að áfengi hafi
verið „aðrað“ (e. othering) og tengt danskri kúgun. Að hans sögn voru þeir
sem börðust gegn áfengisbanni sagðir vera undir dönskum áhrifum og var
drykkju enn fremur lýst sem einkenni á skrælingjum og ósiðmenntuðum
þjóðum.48 Þessa togstreitu má greina í Eldi því þegar fram líða stundir er Jó-
hannesi lýst sem barni annarrar aldar (E 125). Nýi tíminn tilheyrir syni hans,
Jónasi Jóhannessyni, sem berst fyrir bindindi og bættum siðum í sveitinni.
Hann leiðir ungmennafélagið í Neshreppi og fer í lýðháskóla í Ásaskógi og
minnir mjög á nafna sinn Jónas Jónsson frá Hriflu að því leyti að hann ætlar
að sækja þangað „neista af eldi lærdóms og menningar, sem síðan skyldi
tendraður á þessari norðlægu strönd, svo að víða lýsti af “ (E 115). kjörorð
Jónasar í skáldsögunni eru „Sterkari samtök, meiri félagsskapur, aukin al-
þýðumenntun,“ (E 125) en til að ná fram þessum markmiðum sínum hyggst
hann reisa bæði samkomuhús og skólahús að Sævarhóli. Staða launsonar
Nielsens, Gísla í Gröf, er athyglisverð í þessu samhengi því hann bruggar á
laun rétt eins og Joe Christmas í Ljósi í ágúst.
Þrátt fyrir að uppbyggingarstarf Jónasar í sveitinni sé göfugt þá er hann
líka yfirgangssamur og ekki geðfelld persóna að öllu leyti. valdsmannslegir
eiginleikar hans eru undirstrikaðir með því að tengja hann danska konungs-
veldinu á táknrænan hátt. Þegar Jónas er sjálfur orðinn hreppstjóri og odd-
viti í sveitinni, kemst hann að leyndarmáli Gísla og föður síns um bruggið.
Hann bregst við með því að gera sér ferð að Gröf þar sem hann gerir brugg-
tækin upptæk. Þegar Jónas kemur af fjalli ásamt fylgdarmanni sínum mæta
þeir Jóhannesi og þá koma þeir honum fyrir sjónir með eftirfarandi hætti:
„vínsuðubrúsar og prímusvélar Gísla í Gröf dingla framan á þeim eins og
fáránlegar, yfir sig vaxnar og vanskapaðar orður. Það er búið að gera þá að
dannebrogsmönnum!“ (E 133). Með því að gera framleiðslutæki áfengis-
47 Sumarliði R. Ísleifsson, Tvær eyjar á jaðrinum: Ímyndir Íslands og Grænlands frá
miðöldum til miðrar 19. aldar, bls. 37.
48 Sumarliði R. Ísleifsson, „“In Comes Wine, Out Goes Wit”: Icelandic Independence
and Prohibition of Alcohol“, Encountering Foreign Worlds; Experiences at Home
and Abroad, ritstj. Christina Folke Ax, Anne Folke Henningsen, Niklas Thode
Jensen, Leila koivunen og Taina Syrjämaa, Ritsafn Sagnfræðistofnunar, Reykjavík:
Háskólaútgáfan, 2007, bls. 13-24, hér bls. 19-21.