Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Blaðsíða 203

MARGRÉT GuðMunDSDóTTIR
200
rannsókna sýnir að skortur á málörvun í frumbernsku hefur afdrifaríkar af-
leiðingar. Þar er áherslan gjarna á það sem vantar upp á málkerfið, villur eru
mældar og tíundaðar. undirliggjandi spurningar hér eru hins vegar frekar:
Hvað er hægt að læra? Felur markaldur í sér að eftir ákveðinn aldur sé ekki
hægt að koma sér upp málkerfi? Raktar verða, misítarlega, nokkrar dæmi-
sögur sem oft eru sagðar í tengslum við markaldur en eru um leið sorg-
legar sögur af ofbeldi, meðal annars í þágu vísinda. Í framhaldinu segir af
síðbúinni máltöku heyrnarlausra sem um margt er skýrari vitnisburður um
markaldur. Fyrst víkur þó sögunni að sjón og þroska hennar.2
Sjón
Svo áfram sé haldið með samlíkingu við bók í smíðum má segja að kaflarnir
um sjón og mál eigi það sammerkt að í upphafi er fátt eitt komið á blað.
Börn fæðast þó með sjón en hún er afar takmörkuð í fyrstu. Það breytist
hratt því á fyrstu vikunum og mánuðunum ná þau stjórn á augnhreyfingum,
hæfileikinn til að greina liti þroskast, þau sjá sífellt lengra frá sér í fókus og
dýptar- og fjarlægðarskyn þroskast. Hjá nokkurra mánaða gömlu barni er
litaskynjun orðin svipuð og hjá fullorðnum í meginatriðum og við 6–7 ára
aldur gildir það sama um marga þætti sjónar þó að sumir séu allt fram á
unglingsár að þroskast.3
Sjónáreiti er forsenda þessara framfara, sjónin myndi ekki þroskast á
þennan hátt hjá barni sem haft væri í myrkraherbergi. Manneskja sem hefur
mjög skerta sjón á fyrstu árum ævi sinnar, til dæmis vegna skýs fyrir auga,
á litla möguleika á að ná fullkomlega eðlilegri sjón þó að upphaflega mein-
semdin sé lagfærð. Jafnvel markviss þjálfun dugir ekki til þó hún geti skilað
2 noam Chomsky vék einmitt að samanburði sjónar og máls í fyrirlestri sem
hann hélt við Háskóla Íslands árið 2011, sjá noam Chomsky, „The ‘Generative
Enterprise’: Its Origins, Goals, and Prospects“, Chomsky: Mál, sál og samfélag,
ritstj. Höskuldur Þráinsson og Matthew Whelpton, Reykjavík: Hugvísindastofnun
og Háskólaútgáfan, 2013, bls. 27-45, hér bls. 32-34; sjá einnig Árna Kristjánsson,
„Meðfædd hugartæki: noam Chomsky og nútímakenningar um sjónskynjun“,
Chomsky: Mál, sál og samfélag, ritstj. Höskuldur Þráinsson og Matthew Whelpton,
Reykjavík: Hugvísindastofnun og Háskólaútgáfan, 2013, bls. 87-106.
3 Sjá Terri L. Lewis og Daphne Maurer, „Multiple Sensitive Periods in Human
Visual Development: Evidence from Visually Deprived Children“, Developmental
Psychobiology 46/2005, bls. 163–183; Terri L. Lewis og Daphne Maurer, „Effects of
Early Pattern Deprivation on Visual Development“, Optometry and Vision Science
86/2009, bls. 640–646; Philip J. Kellman og Martha E. Arterberry, The Cradle of
Knowledge: Development of Perception in Infancy, Cambridge: The MIT Press, 1998,
bls. 33-65 og víðar.