Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 80

Hér virðumst við Þorgeir vera sammála um það að þættirnir tveir hafi báðir
sett mark sitt á kvikmyndalistina „í framvindu greinarinnar“. Orðalag Þor-
geirs „að takast á“ er athyglisvert og bendir til þess að raunsæið og fantasían
eigi sér ekki ávallt friðsamlega sambúð, jafnvel þótt sú sambúð sé (að mínu
mati ef ekki hans) því sem næst óumflýjanleg. Þorgeir heldur áfram:
Og það óvænta í þeirri framvindu var, að trúverðugleikaþátturinn,
dokúmentarisminn, veruleikaleitin hefur einmitt orðið til þess að
uppgötva hinn eiginlega og sérstæða skáldskap kvikmyndavélar-
innar. Allt þetta sem nefnt hefur verið filmískt er þaðan ættað.
Húmanískur arfur bókmenntanna, orðlistin úr leikhúsinu og al-
menn lögmál mannlegrar frásagnar hafa líka mótað aðferðir kvik-
myndahöfundanna. En sú aðferðafræði hefur orðið að laga sig að
séreigindum filmunnar, enda hefst saga atvinnukvikmyndagerðar
víðast hvar á verkum dokúmentarista sem láta heillast af umhverfi
mannsins eins og það er mótað af fólki og störfum þess.8
Spurningin um eðli kvikmyndarinnar er greinilega lykilatriði í málflutningi
Þorgeirs — samanber hvernig hann ræðir um „hinn eiginlega og sérstæða
skáldskap kvikmyndavélarinnar“, „allt þetta sem nefht hefur verið filmískt"
og „aðferðafræði“ sem „hefur orðið að laga sig að séreigindum filmunnar“.
Mér sýnist Þorgeir taka svipaðan pól í hæðina og þann sem gjarnan er
kenndur við franska kvikmyndafræðinginn André Bazin. Bazin var (og er
enn) mjög áhrifaríkur fræðimaður, jafnt í heimalandi sínu sem og handan
Atlantsála, þrátt fyrir að hann hafi látist árið 1958, aðeins fertugur að aldri.
Bazin skildi eftir sig greinasafn í fjórum bindum undir heitinu Quest-ce que
le Cinéma? („Hvað er kvikmyndalistin?“) auk fjölda óútgefinna greina.
Kenningar Bazin koma skýrt fram í fyrstu grein þessa safns sem heitir hinu
lýsandi nafni „Verufræði ljósmyndarinnar“. Þar segir Bazin meðal annars:
Frumleiki í ljósmyndun, ólíkt frumleika í málaralist, felst í hinu
hlutlæga eðli ljósmyndarinnar. I fyrsta sinn kemst ekkert upp á
milli hins upprunalega hlutar og eftirgerðar hans annað en vélræn
starfsemi hins lífvana geranda. í fyrsta sinn verður eftirmynd af
heiminum til á sjálfvirkan hátt, án skapandi íhlutunar af hálfu
manna. [...] Allar listir eru grundvallaðar á nærveru mannsins,
aðeins ljósmyndunin nýtur góðs af fjarveru hans. Ljósmyndun
verkar á okkur eins og náttúrufyrirbæri, líkt og blóm eða snjókorn
þar sem uppruni þeirra í jurtaríkinu eða hinu jarðlæga er óaðskilj-
anlegur þáttur í fegurð þeirra.9
Grunnurinn að kenningum Bazin er einmitt þessi sannfæring hans um að
ljósmyndin (og kvikmyndin — hann leggur þetta tvennt hér að jöfnu) sé í
78
TMM 1995:4