Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 85

0|/\| 9 >peg bjS'i/MiAi luewjj. 9SZ06
hafna bæði orðlist og leikurum og þá jafnframt til að tortryggja hvers kyns
„málræna“ greiningu á miðlinum. Af því síðara sprettur hins vegar viðleitni
til að hverfa frá hefðbundnum „ljósmyndum“ sem slíkum, þ.e. hlutlægum,
hlutbundnum raunlíkingum,24 en leita þess í stað „inn á við“ — ú\filmunnar
sjálfrar og þeirra ímynda sem þar má „festa“ — hvernig svo sem tilurð þeirra
er háttað. Á sama tíma er gjarna lögð mikil áhersla á að hafa alla „innviði"
kvikmyndalistarinnar í forgrunni þannig að engum dyljist hvaðan myndirn-
ar eru runnar.25
Þessi áðurnefndu stef tvinnast síðan saman á margvíslegan hátt í verkum
ólíkra tilraunakvikmyndagerðarmanna og -kvenna. Hér er engin leið að gera
tæmandi grein fyrir þeirri flóru en ég nefni hér einn fulltrúa hennar til
sögunnar, sem óvenju mikið efni hefur látið eftir sig bæði á filmu og prenti:
Imyndið ykkur auga sem ekki hefur verið beygt undir stjórn
manngerðra lögmála um fjarvídd, auga laust við hvers kyns for-
dóma um myndbyggingu, auga sem ekki sýnir viðbrögð við ein-
tómum nöfnum heldur verður að þekkja hvern hlut sem á vegi þess
verður í lífinu fyrir tilstuðlan þess ævintýris sem skyntúlkunin er.
Hversu marga liti gefur að líta á grasvelli í augum skríðandi
kornabarns sem er sér fullkomlega ómeðvitað um hugtakið
„Grænt“? Hversu marga regnboga getur ljósið skapað hinu óagaða
auga? Hversu næmt á breytileika hitabylgna gæti það auga verið?
ímyndið ykkur heim sem iðar af lífi óskiljanlegra hluta og glitrar
í óendanlegum fjölbreytileika hreyfmga og í litbrigðum sem eru
svo mörg að enginn getur talið þau. Imyndið ykkur heim áður en
„í upphafi var orðið“.26
Þannig hljóða upphafsorð bókarinnar Metaphors on Vision sem bandaríski
kvikmyndagerðarmaðurinn Stan Brakhage gaf út fyrir rúmum þrjátíu árum.
Tilvitnunin hér að ofan er um margt afar lýsandi fyrir hugmyndafræði
Brakhage jafnt sem starfsaðferðir því þetta tvennt eru óaðskiljanlegir þættir
í verkum hans. Eins og nærri má geta leggur Brakhage höfuðáherslu á hið
sjónræna í kvikmyndum sínum. Fyrir honum er „hið sjónræna“ þó hvorki
til marks um myndræna eiginleika ímyndanna né áhrif þeirra, heldur vísar
fyrst og fremst til eiginleika sjónarinnar sem slíkrar, til starfsemi augans, og
þess hlutverks sem kvikmyndin getur gegnt við að auðga — eða rýra — þá
starfsemi. Kvikmyndagerð á að mati Brakhage að stefna að því að „opna augu
okkar“ fyrir öllum náttúrlegum og upprunalegum hæfileikum þeirra, hæfi-
leikum sem margvíslegur „sjónvani“ hefur bælt, oft á tíðum með aðstoð (eða
fyrir tilstuðlan) tungumálsins og þeirrar málrænu hugsunar sem af því er
sprottin.
Hið óagaða auga {the untutored eye) gegnir lykilhlutverki í verkum Brak-
TMM 1995:4
83