Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 86

noo^ n,-z.a*ci
hage; hið bernska auga, augað sem gefur sér engar forsendur fyrirfram,
hvorki um sjónsvið sitt né um það sem innan þess fellur. „Hversu marga
regnboga getur ljósið skapað hinu óagaða auga?“ spyr Brakhage — Hve
marga liti sér reifabarnið þar sem við sjáum aðeins einn og hversu mikill litur
er hann „þessi eini“ í raun? Hvort sjáum við fremur jýrir okkur, hugtakið eða
litinn / litina, þegar við fullyrðum að grasið sé „grænt“? Og hvort sjáum við
í raun, hugtakið „grænt“ eða litinn, þegar við horfum á grasið sjálft, þ.e.a.s.
þegar við lítum til grassins með augum sem hafa verið „skóluð til“ af
meðvitaðri, málrænni hugsun? Hvernig gæti, með öðrum orðum, skynjun
okkar verið ef hugtök og orð væru ekki til?
Það er að sjálfsögðu engin nýlunda að aðdáendur sjónlista (sem og
annarra „mállausra“ lista) „andskotist“ út í orðin. Þótt Brakhage fari oft
mikinn er fjandskapur af þessum toga þó ekki höfuðatriðið í hugsun hans
— sem sést kannski best á því að hversu oft (og vel) hann hefur reynt að
koma þeirri hugsun til skila á pappír. Fyrst og fremst lítur hann þó til
kvikmyndarinnar sem miðlunartækis þeirrar „augnhugsunar“ eða „sjón-
ræðu“ sem hann vill færa fram. I augum Brakhage er kvikmyndin hvorki
eftirmynd né fingrafar veruleikans enda er hún ekki búin til úr „myndum“
í hefðbundnum skilningi. Meginatriðið er ekki hvað hún sýnir heldur hvað
hún sér. Kvikmyndin er ekki nein sú myndlíking sjónarinnar sem orðin geta
í besta falli orðið, heldur holdgervingur hennar eða birtingarmynd. Kvik-
myndin birtir okkur sýn hins óagaða auga, og er eini miðillinn sem er fær
um það — vegna þess að hún er þessi sýn bæði í og að verki. Kvikmyndin
líkir ekki eftir sjóninni heldur afhjúparþá möguleika sem í sjónskynjuninni
felast. Tilgangur hennar er þó meira en að lýsa þessum möguleikum. Hún á
að sýna fram á þá í verki þannig að augnhugsunin eflist og augað sjálft nái
að spanna allt það sjónsvið sem því ber.
Brakhage bendir jafnframt á, að hefðbundnar kvikmyndir auðgi ekki
sjónskynjun okkar svo neinu nemi, þrátt fýrir ýmis konar fagurgala í þá veru.
Þar er ekki eingöngu við efni þeirra (leiknar sögur, heimildalýsingar) og
starfsaðferðir (tilbúin glansveröld, hlutlaus / huglaus? skráning) að sakast
heldur einnig við tœknina sjálfa sem hönnuð hefur verið til að koma þessum
fyrirbærum á framfæri. Hin nákvæma, hnífskarpa sýn kvikmyndatökuvél-
arinnar er þannig, með öðru, þyrnir í hans augum:
Og hér, einhvers staðar, höfum við auga sem getur ímyndað sér
hvað sem vera vill. Og síðan höfum við auga myndavélarinnar, með
linsum sínum fínslípuðum til að endurskapa fjarvídd 19. aldar
vestrænnar myndbyggingar [...] með stöðluðum myndatöku- og
sýningarhraða sem skrásetur hreyfingar í takt við innlifun hins
lýtalausa hæga Vínarvals [...] og með litfilmu sinni framleiddri[,]
84
TMM 1995:4