Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 25

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 25
son skáldsins, sem elding laust til bana — „af því hefðir þú ei verið sleginn“ (177) — og því er óhugsandi að allt lúti forsjá kærleiksríks föður. Höfnun Stephans á syndafalls- og endurlausnarkenningu kristninnar leiðir hann hins vegar ekki á vit svokallaðra einveldiskenninga, að Austur- landahætti, eins og svo marga andans menn íslenska fyrr og síðar. Þó að Stephani þyki fráleitt að persónulegur guð láti böl heimsins viðgangast þá virðist honum enn ffáleitara að ekkert raunverulegt böl sé til heldur aðeins misþungar prófraunir í andlegum þroskaskóla: að guð sé sjálfur í syndinni, eins og Einar H. Kvaran hélt síðar fram í hinni frægu ritdeilu sinni við Sigurð Nordal.10 Kvæðið „Skuggsýni" er nánast samið eins og samfelld, máttug rökfærsla til höfuðs slíkri einveldiskenningu, kenningu sem gengur út á það að „dreyma myrkrin burt“: En hver er heill að hugsa ið dimma bjart? Það hamlar kveiking ljóssins, sem menn þyrftu. Mér virðist sælla að vita myrkrið svart, það vekur hjá mér löngun eftir birtu (308). Þeir sem afneita þannig algyðishugmyndum og einveldi hins góða eiga meðal annars þann möguleika að tefla fram í staðinn trúarlegri tvíveldiskenningu, um að í heiminum takist á góðir guðir og illir. En slíkan pól tekur Stephan ekki í hæðina. Tvíveldiskenning hans er þvert á móti guðlaus; grundvöllur hennar er sjálf vantrúin á að til séu nokkur æðri öfl en þau sem búa í manninum sjálfum. Við ljós slíkrar vantrúar verður hver „skíma“ góðlyndis og drengskapar „skærri“ í huga skáldsins en „skuggarnir“ um leið „ljótari, grettari, stærri“ (307). Hið illa í veröldinni skýrist í fyrsta lagi af því að náttúran sjálf er duttlungafull og hverjum manni torvelt að smíða skjöld sem ver hann fullkomlega fýrir skeytum ógæfunnar. I öðru lagi er illskan manna- verk; hún er kostur sem við getum valið, ekkert síður en hið góða, og það er einvörðungu undir okkur sjálfum komið á hvora sveifma við leggjumst. Hin „skæra skíma“ sem Stephan talar um í kvæðinu „Vantrúin“ er upp- ljómun hans yfir lausn sinni á bölsvandanum og ekki síður þeirri jarðbind- ingu siðferðisins er henni fylgir: Maðurinn er ekki „storknaður engill“ sem þarf að „varpa af sér mannshamnum“ (309) og hverfa affur á vit glataðs sakleysis, horfinnar Paradísar. Hann er hluti af náttúrunni. „Gróm“ hennar er jafnframt gróm hans. En svo glittir þar líka í „gimsteinabrotin“ (308) og maðurinn hefur frjálsan vilja til að ákveða hvort grómið eða gimsteinarnir verða leiðarmerki hans í lífinu. Mörg kvæða Stephans, ekki síst „Sigurður Trölli“, eru lofsöngur um þá sem á endanum völdu gimsteinana, hversu margföld eymd sem annars mæddi þá. TMM 1995:4 23
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.