Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 100

síst myndir af lífmu um borð séðu með augum sjómannanna sjálfra. Því
miður reynist þessi frétt einungis fögur fyrirheit. I raun reynist myndin
uppheíja sjómannslífið á goðsögulegt plan, þar sem sjómaðurinn er hetja.
Myndin treystir í sessi ákveðna sjálfsímynd fslendinga sem byggir á alþýðu-
skýringum á sjómannslífinu, en á sér litla stoð í raunveruleikanum. (Sjá Gísli
Pálsson 1987)
Ein skylda íjölmiðlamanna er að leita eftir sem áreiðanlegustum upplýs-
ingum og hefur sú leið verið oftast notuð að leita til einstaklinga innan
opinbera kerfisins sem eru sérfræðingar í tilteknum viðfangsefnum. Ég tel
hins vegar að í ljósi þeirra heimildarmynda sem ég ræði í þessari grein þá
megi segja að hlutur sérfræðinga í framleiðslu íslenskra heimildarmynda sé
afskaplega rýr. Hér á ég ekki við að fjölmiðlamenn leiti lítið til fólks sem hefur
sérþekkingu á ákveðnum viðfangsefnum og stundar rannsóknir s.s. innan
veggja háskólastofnana, heldur að þátttaka þessara sérfræðinga í ferlinu við
gerð myndarinnar sé rýr. Oftast liggur framlag þeirra einungis í ráðgjöf til
handritshöfunda eða vali á myndefni á frumstigum verksins.
Það má ímynda sér að meðal fjölmiðlafólks ríki tortryggni gagnvart
þessum sérfræðingum og að sama skapi má segja að sérfræðingar séu
tortryggnir í garð kvikmyndarinnar og fjölmiðlafólks. Á hverju byggist þessi
tortryggni? Fyrst og fremst á vanþekkingu hvors um sig á sviði hins og lítilli
tiltrú þessara hópa á að hægt sé að setja sig í spor hins til að skilja eðli
starfsvettvangsins og þær kröfur sem gerðar eru til þeirra. Sé þetta rétt, hefur
þetta tvennt í för með sér sem snertir beint siðferðilega umræðu; annars
vegar takmarkaða tiltrú á hugtakinu ‘upplýst samþykki’ og hins vegar er
ásetningur fjölmiðlafýrirtækja (að greina frá raunverulegu lífi fólks) byggður
á rangri skilgreiningu á áhorfendum. Hið síðast nefnda byggist á þeirri
skoðun innan fjölmiðlafýrirtækja að það séu starfsmenn þeirra sem skilji
miðilinn og einnig hvað það er sem áhorfendur vilji og þoli að sjá en ekki
sérfræðingarnir. Mótsögnin í þessari afstöðu sést best á því að fjölmiðlafólk
fæst við framleiðslu á heimildarmyndum um margvísleg málefni s.s. eins og
sjávarútveg (Verstöðin ísland (1993), innflytjendur (Nýir landnemar (1993))
eða fræðilegar ritsmíðar (Vísindi á villigötum? (1995)), nokkuð sem sjálfstætt
starfandi sérfræðingar eða innan veggja stofnana eins og Háskóla íslands
hafa verið að fást við í áratugi.
Árið 1992 sýndi Ríkissjónvarpið heimildarmyndina Nýbúar úrAustri sem
það lét gera um nýbúa á íslandi frá Asíu. í þættinum var ekki brugðið út af
vananum í framleiðslu slíkra mynda og var rætt við nokkra nýbúa og fulltrúa
stofnana sem hafa samskipti við þetta fólk. Myndin sem dregin var upp af
þessu aðflutta fólki var mjög jákvæð, svo ekki sé meira sagt, en undir niðri
98
TMM 1995:4