Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 89

fara? Hvað hafa orðin gert honum? Hvers vegna er honum svo illa við
tungumálið, það tákna- og boðskiptakerfi sem öðru framar liggur verund
okkar sem manneskja til grundvallar? Er þetta kannski aðeins enn eitt dæmið
um „sjónrembuna“ sem einkennt hefur hina svokölluðu „ffamvarðarsveit"
módernismans, þá sjónrænu retorík sem hún beitir til að hylma yfir hinar
raunverulegu orðræður sínar, sem kristallast í sögulegum tengslum (les:
,,hugmyndastuldi“) og samsekt með auðvaldi og karlrembu?31 Eða er mað-
urinn kannski bara á einhverskonar verufræðilegu „sýruflippi“, týndur og
tröllum gefinn í skynórum 68-kynslóðarinnar? Er hugsun hins óagaða auga
nokkuð meira en rómantísk steypa, goðsögnin um „sakleysi“ augans end-
urborin — goðsögn sem búið er að afhjúpa fyrir löngu? Er nokkur einasta
glóra í málflutningi hans?
Málsgreinin hér að ofan gefur aðeins forsmekkinn að þeirri gagnrýni sem
kenningar Brakhage gætu hlotið, sum málefnaleg, önnur ekki, eins og gerist
og gengur. Það er vissulega margt gagnrýnivert í málflutningi hans og þá
kannski einkum hvernig hann útskúfar orðlistinni í kvikmyndum sínum og
fræðiskrifum. Á hinn bóginn eru þessi skrif hans einmitt vísbending um að
afstaðan sé ef til vill ekki eins afgerandi og orðin gefa til kynna. Skrifar
Brakhage ekki til að freista þess að fella þessa sömu „augnhugsun“ í orð?
Hér getur enginn svarað fyrir Brakhage nema texti hans sjálfs í orðum og
myndum. Mig grunar þó að rótin liggi öðru fremur í vonbrigðum þess sem
reynir að ná utan um öll svið skynjunar sinnar með orðum einum saman,
ekki vegna þess að hann eða hún sé lélegur penni heldur vegna þeirra
takmarkana sem í táknum og boðskiptum tungunnar felast. Þannig hljótum
við í það minnsta að viðurkenna að orð eru ekki til um allt sem hugsað er á
jörðu, hvorki í íslensku né öðrum tungumálum. Hins vegar sé ég ekki glöggt
hvernig við getum komist af án málsins og þeirrar hugsunar sem af henni
sprettur þegar við reynum að koma öðrum — sem og okkur sjálfum — í
skilning um eðli og margbreytileika þess ævintýris sem skyntúlkunin vissu-
lega er.
Brakage stillir hugsun augans og hugsun tungunnar upp sem andstæðum
sem útiloka hvor aðra. Hann telur á augað hallað í flestum kvikmyndum og
vill því nota tilraunamyndina til að verja málstað þess. Þar með er hann
búinn að blanda sér í ævagamlar deilur myndar og orðs sem ekki er laust við
að minna á ætt- eða hjaðningavíg. Svipaða sögu má segja um hitt megin
andstæðuparið í kvikmyndum — raunsæið og fantasíuna þar sem blóð-
hefndin hefur ekki síður blómstrað. Það er rétt að þetta komi fram því annars
gæti Brakhage aldrei notið sannmælis, fjandskapur orðs og ímyndar á sér
upptök á báða bóga32 og er viðhaldið af órækum fylgismönnum þeirra en ef
TMM 1995:4
87