Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 22

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 22
— sé „guðsgjöf' en ekki „mannsverk“ (259) á sér því einkum siðferðilega rót, eins og betur verður hugað að hér á eftir. Vant er að sjá að Stephan hafi nokkru sinni „ljóðfært heimsskoðun sína“ jafnskýrt og lífsskoðun sína, hvað þá að hann hafi gert svo með „stærðfræðilegri nákvæmni og kaldhamraðri rökfestu", eins og Sverrir Kristjánsson fullyrti í Tímariti Máls og menningar fyrir rúmum fjörutíu árum.5 Sverrir vísar þar einkum til kvæðisins „Tíunda“ er hrífur huga hans jafnmikið og Nordal þykir það „kalt“ (LV). Til sanns vegar má færa að sumt í frumspeki „Tíunda“ fari ekki á milli mála: Við lifúm í guðlausum efnisheimi, óendanlegum í tíma og rúmi „þar sem afl og efni / eyðist hvergi, en breytist“ (319). Um annað leikur tvímælum. Hvað á Steph- an til dæmis við með ljóðlínunum: „Það er óþekkt orsök / allt, sem kallast hending“? (319). Er hann þar að ganga til liðs við efnislega lög-/nauðhyggju sem afneitar viljafrelsi mannsins? Svar Sverris er að um miðja 19. öld hafi komið fram efnishyggja er sætti hinar ímynduðu andstæður lögmálsbind- ingar og mannlegrar íhlutunar: hinn vísindalegi sósíalismi er skilgreindi vinnuna sem aflvaka mannkynssögunnar. Hann er svo ekki seinn á sér að gera Stephan að merkisbera þessa isma: í raun séu flest ljóð hans ort í anda „mannfélagshugmyndar sósíalismans“ og hugsunarhátturinn „allur mark- aður díalektískri þróunarhyggju1'.6 Því miður eru ekki færð fram nein hald- bær rök fyrir þessari staðhæfingu enda lýsa þau fáu öðru en óskhyggju Sverris sjálfs. Hafi Stephan yfirleitt kynnt sér til hlítar þróunarhugmynd marxista hefur trú hans á hana ugglaust verið jafndauf og gisin og á aðrar fýrirfram markaðar brautir að guðsríki, þessa heims eða annars. Spurningunni að ofan er því enn ósvarað: Var ofin inn í heimssýn Steph- ans einhver löghyggja af efnishyggjutagi? Þess er fyrst að geta að mörg afbrigði eru til af löghyggju sem ekki þykjast afneita viljafrelsi mannsins, önnur en sú marxíska díalektík er telur manninn frjálsan að svo miklu leyti sem hann flýtir fyrir því sem óhjákvæmilega á eftir að gerast. Þar á meðal er svokölluð „væg löghyggja" en samkvæmt henni er nóg að athafnir manns séu mótaðar af eigin vilja hans; þá séu þær frjálsar, burtséð frá því hvernig viljinn er til kominn í upphafi. Ekki gengur fram af kvæðum Stephans að hann hafi kunnað skil á þessum „fáguðu“ sáttakenningum eða gert þær að sínum. Fyrir honum virðist valið standa milli þess, annars vegar, að við séum leiksoppar einhvers „skynbærs valds“ (177) eða blindrar örlaganauðar og, hins vegar, að við séum okkar eigin gæfu smiðir. Ef við lítum svo á að þarna skilji leiðir harðrar löghyggju og fríviljakenningar fer öldungis óleynt í hvorri keflavíkinni efnishyggjumaðurinn Stephan G. rær: Það erum við sjálf sem sköpum okkur örlög. Forlög ber að vísu oft á góma í kveðskap Stephans. Hermennirnir í „Vopnahléi“ tala til dæmis um það sem „forlög“ sín að vilji þeirra hafi orðið 20 TMM 1995:4
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.