Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 82

búningi en sá veruleiki sem þar ríkti væri „sálfræðilegur" í eðli sínu en ekki
verufræðilegur, veruleiki sem eingöngu var kallaður fram fyrir tilstuðlan
klassískrar klippitækni.15 Þennan „veruleika“ matreiddi leikstjórinn síðan
ofan í áhorfandann með því að stjórna þeirri mynd sem hann fékk að sjá
hverju sinni. Klippin sjálf væru ósýnileg og því fyndist áhorfandanum hann
vera að horfa á samfellda mynd, óslitinn veruleika, en í raun væri þessi
veruleiki allur sundurtœttur, „heimur klofinn í litla búta“.16 Hið „sálfræðilega
raunsæi“ byggðist þannig á fölsunum, tíma og rúmi sem eingöngu væru búin
til á klippiborðinu, og væri því eins konar „verulíki"17 sem hefði lítið með
verufræðilega sérstöðu ljósmyndarinnar eða raunveruleikann sjálfan að
gera.
Sem mótvægi við þessa þróun/afturför benti Bazin á ýmsa leikstjóra frá
fyrri áratugum sem látið höfðu klippingar að mestu lönd og leið en í staðinn
beitt löngum, samfelldum myndskeiðum hvenær sem tækifæri gafst. Þessi
arfleifð frá leikstjórum eins og Renoir, Murnau og von Stroheim hefði að
mestu glatast á fjórða áratugnum en í byrjun þess fimmta sá Bazin ýmis
merki þess að kvikmyndin væri aftur að komast á rétta braut. Myndin sem
hér markaði tímamót var að hans mati Citizen Kane, sögumynd sem sam-
einaði löng myndskeið (,,raðskeið“)18 og mikla skerpudýpt og gerði klipp-
ingar þar með að mestu óþarfar. Bazin sá marga kosti og góða við kvikmyndir
sem unnar væru á þennan hátt. Slíkar myndir gátu til dæmis varðveitt
„heilleika“ veruleikans bæði í tíma og rúmi. Þessi heilleiki var afar mikilvæg-
ur fýrir Bazin, ekki aðeins vegna veruleikans sem slíks, heldur einnig vegna
áhorfendanna. Með slíkri framsetningu sögunnar í heilum myndum þar sem
allt var sýnilegt, allt í fullkomnum, djúpum fókus, gat merking atburðanna
aldrei orðið jafn „niðurnjörvuð“ af leikstjóranum eins og þar sem klippi-
tæknin réð lögum og lofum. Áhorfandinn hlyti sjálfur að ákveða hvert augu
hans leituðu í þessu „ósnortna“ rými og gæti þar af leiðandi ráðið að miklu
leyti sjálfur hvaða merkingu hlutirnir og atburðarásin hefðu. Við slíkar
kringumstæður yrði áhorfandinn að virkum þátttakanda í merkingarsköpun
verksins (og veruleika þess) — sem væri mun jákvæðara og lýðræðislegra
fyrirkomulag en að þurfa að lúta harðstjórn klippitækninnar. Með þessu
móti skapaðist jafnframt aukið svigrúm fyrir margrœðni í kvikmyndum en
hana taldi Bazin lykilatriði í upplifun okkar á hlutveruleikanum, og því að
sama skapi ómissandi í kvikmyndum.
V
Þessi sýn André Bazin á nýja, endurbætta aðferðafræði í kvikmyndum hefur
tæpast orðið að veruleika.19 Citizen Kane reyndist ekki sú mikla fyrirmynd
80
TMM 1995:4