Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 12

Og síðan:
Heilsaðu einkum ef að fyrir ber engil
Það er eins og orðin/erog berlendi rétt af tilviljun í rímstöðu þarna í leiðinni,
þegar efni ljóðsins rennur eins og lifandi lind eftir farvegi bragarháttarins.
Þó væri e.t.v. sönnu nær að segja að þarna sé ljóðið leyst úr viðjum þess forms
sem þó umlykur það.
Ætti lesari þá að flytja hvert háttbundið kvæði svo líkt óbundnu máli sem
form þess frekast leyfir? Hvar væri þá hið margrómaða meðalhóf?
Víst er meðalhófið vandratað. Þegar ljóðform er jafn-fullkomið, jafn-listi-
lega hnitað og á sonnettu Jónasar, heimtar það að fá að njóta kosta sinna í
flutningi. Sá vandi kemur kannski hvað bezt í ljós þegar þetta kvæði er
sungið, og hið bráðfallega lag Inga T. Lárussonar verður eins og annarleg
fingraför á svo viðkvæmu snilldarverki. Lagið notar ljóðið sér til dýrðar án
þess að geta sinnt eðli þess og þörfum; enda vart hugsanlegt að nokkurt
sönglag gæti það.
Ég gat þess áðan, að á íslandi hafi það löngum þótt hvað beztur bragur,
að hrynjandi setningar fylgi sem nánast hrynjandi bragliða. Lítum þá aftur
á ljóðlínuna
Við hliðið mitt ég heimanbúinn stend,
Þessi lína er ein setning; og þessi setning er fimm jambar í röð; og það er
engin leið að lesa hana á nokkurn annan hátt. Meira að segja orðið heiman-
búinn, sem hefur að eðlilegum hætti þyngri áherzlu á fyrra lið, er samkvæmt
því lagt þannig niður í ljóðlínuna, að heiman lendir í hákveðu en búinn í
lágkveðu. Sama er að segja um hliðið mitt. Og til þess að hnýta enn fastar að
þessari samfylgd setningar og bragliða er stuðlað á veigamestu orð setning-
arinnar, sem standa í hákveðum. Þannig leggur bragformið sínar áherzlur
einmitt á þau orðin sem hafa mestan þunga í setningunni. Svo var þessu
jafnan farið í fornu háttunum okkar, svo sem ljóðahætti og fornyrðislagi, og
á öllum öldum hafa íslenzk skáld stundað mjög á þennan bragstíl, sem
vissulega er traustur og virðulegur þegar vel er á haldið.
En ýmsum erlendum snillingum síðari alda hefur stundum þótt betur fara
að hafa á þessu annan hátt, og ekki sízt þar í sveitum sem ljóðsmekkur hefur
náð hvað mestum þroska og bragform komizt í bezta rækt, svo sem á
Englandi. Oft er til þess vitnað, hvernig Shakespeare og beztu lærisveinar
hans síðar á öldum, svo sem John Keats, leika sér að því að setja tróka eða
sponda í stað eins eða jafnvel fleiri liða í jamba-ljóðlínum, og tekst með því
10
TMM 1995:4