Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 116

hugmyndafræði fái áfram þrifist. Hin sífellda afneitun annarra möguleika
og annarra sjónarhorna þröngvar þessari hugmyndafræði að síðustu inn í
öngstræti þar sem hún trénar vegna skorts á sveigjanleika og nýjum hug-
myndum. / lukturn heitni, nýjasta skáldsaga Fríðu Á. Sigurðardóttur, er
einmitt saga af fulltrúa þessarar athafnasemi. Hinn miðaldra athafnamaður,
Tómas, er kominn í kreppu sem hann kemst ekki út úr með góðu móti. Eftir
misheppnaða sjálfsmorðstilraun sest hann niður í sumarbústað föður síns
og reynir að festa á blað undangengna atburði og skýra þá út fyrir sjálfum
sér. Tómas er sundurtættur maður þrátt fyrir velgengni sína á viðskiptasvið-
inu, góða menntun og stöndugheit. Hann vaknar upp við að heimur hans
er kominn í þrot vegna innri takmarka sinna og að allt sem hann trúði á er
orðið ótryggt og óvisst. Hann veit ekki sitt rjúkandi ráð.
Faðir hans, Jóhann Marselíus, er persónugervingur þess kerfis sem Tómas
hefur fórnað ævi sinni. Faðirinn sem yfir öllu gín og sem synirnir reyna í
sífellu að geðjast en geta þó aldrei. Heimur föðurins er í raun kominn úr liði.
Fyrirtækið á í gríðarlegum erfiðleikum vegna þess að ákvarðanir hafa verið
teknar sem ekki miða að öðru en að geðjast þessum gamla manni. Líkt og í
Kvikasilfri eru hér komnir grunndrættir æðisins. Þrátt fyrir að efnahagslífið
reyni á ytra borði að sýnast skynsamt og röklegt eru ákvarðanir athafna-
mannanna óskynsamlegar, flausturskenndar og tilfmningabundnar. Þær
miða ekki að gróða eða hagsýni heldur að því að geðjast kerfinu sjálfu,
föðurnum sem kom fyrirtækinu á fót og byggði það upp með leiðsögn síns
spámannlega innsæis: „Því Jóhann Marselíus varð fyrir uppljómun. Honum
vitraðist að íslendingar skyldu ... læra eins og allar siðmenntaðar þjóðir að
nota klósett, vask, bað og sturtu“ (bls. 46).
Þessi lukti heimur er kominn að fótum fram en er haldið gangandi með
leikaraskap. Þó svo að fyrirtæki þeirra feðga sé komið að falli er ákveðið að
reyna að bjarga því með því að þenja það enn út, keyra allt á fullt. Frásögnin
af þessum tilraunum getur því ekki orðið hin venjulega athafnamannasaga
heldur aðeins saga af örvæntingu, kreppu og þrengingum. Hin hefðbundnu
frásagnarlíkön reynast ónothæf andspænis þessum brotakennda veruleika.
Þau eru sífellt sett í gang en nema um leið staðar andspænis draumunum,
þránum og hinum bældu minningum. Þó svo að Tómas reyni að bægja öllum
óskynsömum hugrenningum á brott með því að tönnlast á hinu röklega,
ásækja þær hann engu að síður. Því einkennist sú frásögn sem hann skrifar
eftir að hann hefur reynt að farga sér, af rofum og þögnum. Hann skrifar ekki
sögu af glæsilegum uppgripum og athöfnum heldur sögu af ótta sínum, af
átökunum við föðurinn og þrá sinni eftir ást og lausn úr sínum lukta heimi.
Þetta er frásögn sem fellur í raun saman við mótvægi karlheimsins, þann
heim sem Tómas vill ekkert af vita, þó svo að hann þrái hann í raun. Frásögn
114
TMM 1995:4