Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Blaðsíða 91

og birtingarmyndum mun aldrei ná fullum þroska, hvorki hérlendis né
annars staðar. Veruleikinn er hreinlega allt of viðamikill til að rúmast í aðeins
einni tegund mynda og kvikmyndin er sjálf allt of stór til að sætta sig við slíkt
hlutskipti. Veruleikinn er margbreytilegur, margræður og margraddaður —
þetta eru helstu eðlisþættir hans og við þá þarf kvikmyndin að miða ef tilvist
hennar á að þjóna einhverri merkingu.
En er slík fiölhyggja ekki í algerri andstöðu við hugmyndina um sérkenni
kvikmyndarinnar, hið „einstæða“ eðli hennar og form, sem lagt var af stað
með í upphafi? Hér geta orðin sennilega allra fyrirbæra best hjálpað auganu
að hugsa. Margræðnin markar orðin engu síður en veruleika þeirra fyrirbæra
sem þau tákna og því er margræðnin einnig einn helsti eðlisþáttur þeirra.
Þessi eðlisþáttur getur e.t.v. útvegað okkur þá líkingu „augnhugsunar“ sem
myndmáli tungunnar sjálfrar er um megn. Margræðni orða birtist ekki fyrst
og fremst í einberri tilvist ólíkra merkingarmynda heldur í því að öllum
myndum orðsins er eins og hlaðið hverri ofan á aðra. Ef við nú skoðum
hugtakið kvikmyndir með hliðsjón af þessu verður ljóst að merking fyrri
hluta orðsins er einmitt það sem mestu máli skiptir. Þar koma að mínu mati
einkum þrjár merkingarmyndir við sögu—kvika sem líf, kvika sem hreyfing
og kvika sem tilfmninga- eða verukjarni manneskjunnar. Snýst ekki kvikan
í kvikmyndum einmitt um allt þetta í senn — hvernig svo sem á myndirnar
sjálfar er litið? Ég effirlæt ykkur lesendum í það minnsta eftirfarandi skil-
greiningu til umhugsunar: Kvik mynd er í eðli sínu samnefnari allra merk-
ingarmynda sinna en form hennar er hrynbundið fiæði ljóss, í rúmi og tíma.
Aftanmálsgreinar
1 Þessi meinloka Edison stafaði trúlega af því að hugur hans var mest megnis
bundinn við kvikmyndina sem eins konar „undirleikara“ eða hjálpartæki plötu-
spilarans. Hann vanmat þannig gjörsamlega möguleika kvikmyndarinnar bæði
sem sjálfstætt listform og sem gróðavænlega iðn. Sjá m.a. A short history ofthe
movies eftir Gerald Mast (Macmillan Publishing Company, 4. útg. New York
1986).
2 Sagan er eitthvað á þessa leið: Méliés var að mynda umferðina á einni breiðgötu
Parísarborgar. Vélin stóð á sér í miðri töku og það tók Méliés um mínútu eða svo
að fá hana aftur í gang. Méliés hélt auðvitað að takan væri ónýt en þegar hann
afféð loksins að skoða hana sá hann sér til mikillar furðu hvernig almennings-
vagninn sem hann hafði upprunalega verið að mynda breyttist í líkvagn — rétt
eins og hendi væri veifað. Þar með á Méliés óafvitandi að hafa ffamkvæmt fyrsta
„splæsið“ í sögu kvikmyndarinnar. Méliés sem var töffamaður að atvinnu var
fljótur að grípa þá möguleika sem klippið snjalla gaf fyrirheit um. Sjá The History
of Motion Pictures. Eftir Maurice Bardéche og Robert Brassilach, W.W. Norton
Company, New York 1938, s. 11.
TMM 1995:4
89