Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Side 25

Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Side 25
son skáldsins, sem elding laust til bana — „af því hefðir þú ei verið sleginn“ (177) — og því er óhugsandi að allt lúti forsjá kærleiksríks föður. Höfnun Stephans á syndafalls- og endurlausnarkenningu kristninnar leiðir hann hins vegar ekki á vit svokallaðra einveldiskenninga, að Austur- landahætti, eins og svo marga andans menn íslenska fyrr og síðar. Þó að Stephani þyki fráleitt að persónulegur guð láti böl heimsins viðgangast þá virðist honum enn ffáleitara að ekkert raunverulegt böl sé til heldur aðeins misþungar prófraunir í andlegum þroskaskóla: að guð sé sjálfur í syndinni, eins og Einar H. Kvaran hélt síðar fram í hinni frægu ritdeilu sinni við Sigurð Nordal.10 Kvæðið „Skuggsýni" er nánast samið eins og samfelld, máttug rökfærsla til höfuðs slíkri einveldiskenningu, kenningu sem gengur út á það að „dreyma myrkrin burt“: En hver er heill að hugsa ið dimma bjart? Það hamlar kveiking ljóssins, sem menn þyrftu. Mér virðist sælla að vita myrkrið svart, það vekur hjá mér löngun eftir birtu (308). Þeir sem afneita þannig algyðishugmyndum og einveldi hins góða eiga meðal annars þann möguleika að tefla fram í staðinn trúarlegri tvíveldiskenningu, um að í heiminum takist á góðir guðir og illir. En slíkan pól tekur Stephan ekki í hæðina. Tvíveldiskenning hans er þvert á móti guðlaus; grundvöllur hennar er sjálf vantrúin á að til séu nokkur æðri öfl en þau sem búa í manninum sjálfum. Við ljós slíkrar vantrúar verður hver „skíma“ góðlyndis og drengskapar „skærri“ í huga skáldsins en „skuggarnir“ um leið „ljótari, grettari, stærri“ (307). Hið illa í veröldinni skýrist í fyrsta lagi af því að náttúran sjálf er duttlungafull og hverjum manni torvelt að smíða skjöld sem ver hann fullkomlega fýrir skeytum ógæfunnar. I öðru lagi er illskan manna- verk; hún er kostur sem við getum valið, ekkert síður en hið góða, og það er einvörðungu undir okkur sjálfum komið á hvora sveifma við leggjumst. Hin „skæra skíma“ sem Stephan talar um í kvæðinu „Vantrúin“ er upp- ljómun hans yfir lausn sinni á bölsvandanum og ekki síður þeirri jarðbind- ingu siðferðisins er henni fylgir: Maðurinn er ekki „storknaður engill“ sem þarf að „varpa af sér mannshamnum“ (309) og hverfa affur á vit glataðs sakleysis, horfinnar Paradísar. Hann er hluti af náttúrunni. „Gróm“ hennar er jafnframt gróm hans. En svo glittir þar líka í „gimsteinabrotin“ (308) og maðurinn hefur frjálsan vilja til að ákveða hvort grómið eða gimsteinarnir verða leiðarmerki hans í lífinu. Mörg kvæða Stephans, ekki síst „Sigurður Trölli“, eru lofsöngur um þá sem á endanum völdu gimsteinana, hversu margföld eymd sem annars mæddi þá. TMM 1995:4 23
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Tímarit Máls og menningar

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.