Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1942, Blaðsíða 208

20G
í'ullar aðgerðir. Þó að þeir viðburðir næðu skammt til að svara til-
gangi sínum, bera þeir greinilega með sér óskir manna í þessu efni.
Getið er um óminnislyf í Ódvsseifskviðu (IV, 221), en því virðist þó
fremur stefnt gegn andlegri óhægð en líkamlegum sársauka. Þegar
guð lét „fastan svefn falla á manninn“, er bann nam rifið úr síðu bans
og skapaði af því konuna (I. Mós. 2:21-22), verður ekki séð, hvort
hann hefur fremur gert það til þess að firra hinn fyrsta hriiðguma
sársauka af aðgerðinni, eða til að leyna hann þvi, hve efniviður brúð-
arinnar átti sér óskáldlegan uppruna, og gat hvort tveggja verið jafn
mikil gustuk, eins og á stóð. Hefur það því verið með nokkru bessa-
leyfi, er Simpson (sjá síðar) taldi þessa resectio eða öllu heldur
exstirpatio costae hina fyrstu handlæknisaðgerð í svæfingn til þess
íyrirhugaðri að deyfa sársauka og stakk ritningarstaðnum upp í guð-
íræðingana, sem Jióttust sanna með öðrum ritningarstað, að slíkar
svæfingar væru hrot á móti guðs heilaga orði. Hið forna norræna íninni
um að „stinga svefnþorn“ verður ekki heldur túlkað sem óskadraumur
um að lina þjáningar manna, heldur um handhæg töfrabrögð til að
koma fram sVikum og blekkingum. Talið er, að hið fyrsta, sem hermt
er í ritum um deyfingar við handlæknisaðgerðir, séu ummæli Dios-
corídesar (á 1. öld e. Kr.), er liann lýsir áhrifum mandragórarótar:
„Vín úr hýði mandragórarótar skal gefa þeim, er skera á eða brenna,
og þeir munu falla í djúpan svefn og ekki kenna nokkurs sársauka".
Svipuð ummæli um áhrif rótar þessarar eru í ritum Pliníusar (d. 79 e.
Kr.). En reyndar studdist þetta ekki við neinn veruleika, er heitið gæti.
Til virkra deyfilyfja, sem kunn voru frá fornöld, einkum ópíums og
cannabis indica, mun lengi hafa verið gripið i því skvni að devfa sár-
sauka við handlæknisaðgerðir, en auðvitað gat deyfingarinnar svo sem
ekkert gætt, nema skammtarnir nálguðust mjög að vera lífshættulegir.
Um allar miðaldir var í tízku hinn svo nefndi svæfingarsvampur
(spongia somnifera s. soporifera). Það var venjulegur svampur, sem
soðinn hafði verið í safa úr ópíum, hyoscyamus, coniuin og ýmsum
öðrum jurtaefnum. Fyrir notkun var svampurinn vættur í heitu vatni
og honum haldið að vituin manns, er gera skyldi á handlæknisaðgerð.
Var til Jiess ætlazt, að sjúklingurinn sofnaði og fvndi ekki til sár-
sauka af aðgerðinni. Má fara nærri um svæfinguna, en að vísu hefur
ekki skeikað meira frá því, að lyf Jietta hefði titætluð áhrif, en átti
sér stað um allan fjöldann af þeim lyfjum, sem notuð voru i aldir,
eignaðar ákveðnar verkanir og nutu óskipts trausts. Mætti þó reyndar
\irðast, að áhrif eða áhrifaleysi svæfingar- og deyfingarlyfs væru ólíkt
auðdæmdari en áhrif flestra annarra lyfja. En athyglisgáfa fvrri tíðar
manna var, sem kunnugt er, ekki á marga fiska og megnaði ekkert
gegn hefðbundnum kennisetningum. Raunhæfari, en uin leið hrotta-
legri aðferðir við að koma til leiðar deyfingu við handlæknisaðgerðir
var að hella í sjúklingana áfengi fyrir aðgerðirnar eða stöðva blóðrás
um sinn til heilans með því að þrýsta saman hálsslagæðunum, en til
hvors tveggja mun hafa verið gripið. Staðdeyfingar voru revndar með
því að viðhafa kælingu, eða með því að þrýsta að taugum til þess
svæðis, sem við var fengizt. Loks má geta þess, að fyrir tíð svæfing-
anna höfðu F. A. Mesmer (1734—1815) og lærisveinar lians reynt að