Heilbrigðisskýrslur - 01.12.1942, Side 241

239
l'iinnað vel með að fara. Vitaskuld er þó óheimilt að álykta, að án
hlutdeildar útlendinganna hefði að sjálfsögðu verið ráðizt í aðgerðina
á konunni ódeyfðri, en hins vegar ekki unnt fvrir að synja.
Þessa eftirminnilegu svæfingu mun óefað mega telja upphaf þess,
að svæfingar voru leiddar til fulls vegs á íslandi. Má atburðurinn hafa
verið eftirminnileg lexía fyrir þá fjóra læknastúdenta, er viðstaddir
voru og ætfa má, að séð hafi hér svæfingu í fyrsta sinn. Stúdentarnir
limm, sem minnzt er á, að þá hafi notið kennslu hjá landlækni,
voru þeir Hjörtur Jónsson, síðar héraðslæknir í Stykkishólmi, Þor-
steinn Jónsson, síðar héraðslæknir í Vestmannaeyjum, Fritz Zeuthen,
síðar héraðslæknir á Eskifirði, Ólafur Sigvaldason, síðar héraðslæknir
í Bæ í Króksfirði, og Páll Blöndal, síðar héraðslæknir í Stafholtsey
í Borgarfirði. Ekki er vitað, hver þeirra stúdentanna var forfallaður
frá að vera viðstaddur aðgerðina, en fráleitt hafa tveir hinir fyrst töldu
verið fjarverandi úr bænum, því að þeir bjuggu sig þá undir kandídats-
próf, sem þeir luku í september um haustið. Fer ekki hjá því, að hér
á eftir hefur nokkur fræðsla um svæfingar verið sjálfsagður liður í
læknakennslunni, en ætla má, að áður hafi næsta litið farið fyrir henni.
Til marks um það eru fyrirlestrar Jóns Hjaltalíns um efnafræði, sem
að þeirrar tíðar hætti er jöfnum höndum lyfjafræði. Fvrirlestrar þessir,
sem eru í handriti í Landsbókasafni, eru skrifaðir veturinn 1869—1870
af Þórði Guðmundsen, síðar héraðslækni á Suðurnesjum, en eflaust
eftir eldri uppskrift. í efnafræði þessa, sem er 592 bls., er þann eina
fróðleik að sækja um svæfingarlyf, er hér fer á eftir, og ber hann á
góma í sambandi við það, að gerð er éfnafræðileg grein fyrir glaðlofti:
„Hlátursloftið er nú vanalega viðhaft sem anæstheticum, og er það nú
almennt í seinustu tímum brúkað í fleng við chloroformið“. Að öðru
leyti er klóróform ekki nefnt á nafn. Ekki finnast heimildir fyrir því,
að Jón Hjaltalín hafi vent kvæði sínu í kross eftir þessa sýningar-
kennslu hinna frönsku lækna og þegar tekið upp svæfingar við meira
háttar skurðaðgerðir sínar. En æði torvelt er að hugsa sér, að hann
hafi eftir þetta skorið án deyfingar þriggja punda æxli (scirrhus) úr
brjósti á konu (1866) eða allt brjóstið af annarri konu (1869), að ekki
sé talað um aflimun fótar neðan hnés (1869). IJm hitt eru aftur örugg
gögn fyrir hendi, að honum hefur orðið sjón sögu ríkari um, að við
gæti átt að svæfa konur við fæðingaraðgerðir. Getur hann þess í árs-
skýrslu sinni fyrir árið 1867, að hann hafi beitt klóróformsvæfingu við
tvíburafæðingu konu með fæðingarkrampa, og var fyrri tviburinn
tekinn með töngum. Talar það sínu máli, að svo miklu hátíðlegri þykir
Jóni Hjaltalín svæfingin en sjálf aðgerðin, að hann framkvæmir
svæfinguna sjálfur, en lætur Iæknastúdent, sem honum er til aðstoðar,
leggja á töngina. Blessaðist aðgerð þessi svo, að konan og annar tvi-
burinn lifðu, en liinn konr andvana. Verður að telja, að þetta sé hin
fyrsta svæfing konu liér á landi við burð barns, er fæddist eðlilega
leið, og gerðist sá atburður hinn 9. október 1867.0 Árið eftir beitir
1) Kona þessi var Hilclur .Tónsdóttir (f. 21. júní 1834), kona Jóns tómthús-
manns í Ánanaustum Bjarnasonar. Tvíburinn, sem lifði, var Jón sjómaður Jóns-
son, bróðir Björns skipstjóra í Ánanaustum, tengdaföður Bjarna Benediktssonar
borgarstjóra.