Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Qupperneq 5
FINNBORG SALOME OG GYÐA MARGRÉT
18
Óttinn byggir að miklu leyti á orðræðu samfélagsins og mýtum. Nauðg-
unarmenning, líkt og Alcoff skilgreinir fyrirbærið út frá hugmyndum Fo-
ucault um vald og orðræðu, framleiðir orðræðubúnt (e. discursive formation)
sem skilgreinir brotaþola og gerendur, hvaða frásagnir eru trúverðugar, og
í hvaða samhengi má tala um nauðganir.16 Mýtur, samkvæmt kenningum
Roland Barthes, eru ein tegund orðræðu. Í mýtum felast ákveðin skilaboð
sem eru búin til og notuð af ráðandi öflum og eru látin líta út fyrir að vera
„eðlileg“ mynd af veruleikanum.17 Mýtur um nauðganir byggja á einföld-
uðum hugmyndum um ofbeldið og eru að mörgu leyti í mótsögn við meiri-
hluta nauðgana.18 Lífseigar mýtur eru m.a. að nauðganir eigi sér stað utan-
dyra, að gerandinn sé alltaf ókunnugur brotaþola, að brotaþoli beri ávallt
áverka eftir nauðgun19 og að konur ljúgi til um nauðganir.20 Rannsókn á ís-
lenskum færslum á samfélagsmiðlum þar sem greindar voru skýringar brota-
þola á kynferðisofbeldi varpar ljósi á hvernig brotaþolar spegla sig í þessum
mýtum. Mýturnar, s.s. ríkjandi hugmyndir um gerendur sem einhverskonar
rándýr, ríma ekki alltaf við upplifun brotaþola.21
Berns fjallar í þessu samhengi um tvær helstu viðnámsorðræður kynja-
kerfisins sem þá um leið viðhalda nauðgunarmenningu, annars vegar að af-
kynja vandamálið (e. degendering the problem) og hins vegar að kynja ábyrgð-
ina (e. gendering the blame).22 Afkynjun vandamálsins birtist m.a. í tilraunum
til að endurskilgreina ofbeldi gegn konum sem almennt „ofbeldi gegn fólki“.
Afkynjun vandamálsins skyggir á kynjuð valdatengsl og grefur undan þeirri
staðreynd að kynferðisofbeldi er viðtekið samfélagslegt vandamál.23 Þegar
ábyrgðin er kynjuð er áhersla á að konur séu ofbeldismenn ekki síður en
karlar, að kvenkyns brotaþolar beri ábyrgð á ofbeldinu sem þær eru beittar,
16 Linda Martín Alcoff, Rape and resistance, Cambridge, Medford, MA: Polity Press,
2018, hér bls. 3.
17 Roland Barthes, Mythologies, London: Vintage, 1993, bls. 109-110.
18 Liz Kelly, Routes to (in)justice: A research review on the reporting, investigation
and prosecution of rape cases, London: Her Majesty’s Crown Prosecution Service
Inspectorate, 2001, bls. 4.
19 Sama heimild, bls. 4.
20 Lesley McMillan, „Police Officers’ Perceptions of False Allegations of Rape“,
Journal of Gender Studies, 27: 1/2018, bls. 9-21, hér bls. 13.
21 Rannveig Sigurvinsdóttir, „„Þú veist þú vilt það“: Skýringar á kynferðisofbeldi á
samfélagsmiðlum“, Ritið 3/2018, bls. 151-171, hér bls. 168.
22 Nancy Berns, „Degendering the problem and gendering the blame: Political
discourse on women and violence“, Gender & Society 15: 2/2001, bls. 262-281, hér
bls. 262-263.
23 Sama heimild, bls. 265.