Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Síða 6
ÁBYRGAR KONuR OG SjÚKIR KARLAR
19
að samfélagið taki á ofbeldi gegn konum en ekki gegn körlum, og að kenna
baráttusamtökum gegn ofbeldi um að ýkja eða falsa tölfræði um tíðni of-
beldis. 24 Þessi viðnámsorðræða gerir lítið úr valda- og stöðumun kvenna og
karla og í stað þess að ráðast að rót vandans er ábyrgðinni varpað á herðar
brotaþola og þeirra sem berjast gegn kynbundnu ofbeldi, sem einnig eru að
meirihluta konur.
Kynferðislegt ofbeldi gegn konum er í senn orsök og afleiðing kynjamis-
réttis, og ekki er hægt að skilja fyrirbærið nema með því að greina það út frá
kynjakerfinu.25 Aðgerðarleysi ríkisvaldsins gagnvart nauðgunum varpar ljósi
á kynjuð valdatengsl í samfélaginu. Hér á landi er „tilhneigingin [...] sú að
það sé konunnar sem orðið hefur fyrir nauðgun að sanna að brotið hafi verið
á henni“.26 Brotaþolar sem vilja leita réttar síns fá sjaldan áheyrn dómstóla,
en lögreglan sigtar mörg mál frá og ríkissaksóknari fellir fjölda mála niður.
Af þeim 189 nauðgunum sem voru tilkynntar eða kærðar til lögreglu árin
2008 og 2009 var sakfellt í 11% málanna.27 Rannsókn á niðurstöðum hæsta-
réttar í nauðgunarmálum leiðir í ljós að „sjónarmið kvenna eru lítt eða ekki
fyrir hendi við úrslausnir mála“.28
Svo virðist sem brotaþoli sé í betri sönnunarstöðu ef málið endurspeglar
að einhverju leyti staðalmyndina um „alvöru nauðgun“, þ.e. þar sem ger-
andinn er ókunnugur og ræðst á brotaþola í skjóli nætur og beitir jafnvel
vopnum.29 Mál þar sem brotaþoli ber áverka, brotaþoli streitist á móti, vitni
eru að nauðguninni og þar sem gerandinn er útlendingur, eru líklegri til
þess að vera send frá lögreglunni til ríkissaksóknara.30 Viðhorf sem litast af
nauðgunarmýtum koma fram í dómum Hæstaréttar og héraðsdómstóla. Í
24 Sama heimild, bls. 269-275.
25 Sylvia Walby, Philippa Olive, jude Towers, Brian Francis, Sofia Strid, Andrea
Krizsán, Emanuela Lombardo, Corinne May-Chahal, Suzanne Franzway, David
Sugarman, Bina Agarwal og jo Armstrong, Stopping Rape: Towards a Comprehensive
Policy, Bristol: Policy Press, 2015, bls. 8.
26 Þórhildur Sæmundsdóttir og Þorgerður Einarsdóttir, „„Hún reyndi ekki að kalla á
hjálp…“: Greining á niðurstöðum Hæstaréttar í nauðgunarmálum“, Ritið 3/2018,
bls. 67-96, hér bls. 73.
27 Hildur Fjóla Antonsdóttir og Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir, Einkenni og
meðferð nauðgunarmála sem bárust lögreglu á árunum 2008 og 2009: Samantekt á helstu
niðurstöðum, Reykjavík: Innanríkisráðuneytið, 2013, bls. 48-49.
28 Þórhildur Sæmundsdóttir og Þorgerður Einarsdóttir, „„Hún reyndi ekki að kalla á
hjálp…“: Greining á niðurstöðum Hæstaréttar í nauðgunarmálum“, bls. 93.
29 Liz Kelly, Routes to (in)justice, bls. 5.
30 Hildur Fjóla Antonsdóttir og Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir, Einkenni og
meðferð nauðgunarmála, bls. 39-41.