Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Page 11
FINNBORG SALOME OG GYÐA MARGRÉT
24
og upplifðu að fjallað væri um nauðganir sem „eðlilegt“ ástand og að það
væri gert lítið úr alvarleika brotanna.
Nauðganir fá sjaldnast framgang innan réttarvörslukerfisins.42 Brota-
þolarnir sem rætt var við myndu ekki mæla með því við neina manneskju að
kæra nauðgun. Ingibjörg upplifði eins og lögreglan „hefði bara lokað á [sig]
hurðinni“. Sérfræðingurinn talar um að brotaþolar þurfi að gera upp við sig
hvort þeir séu tilbúnir að fara í gegnum kæruferlið vitandi að það séu mjög fá
mál sem enda með sakfellingu. Hún lýsir því hvernig hennar skjólstæðingar
upplifi að það megi nauðga á Íslandi:
Þær segja svo margar að það megi bara nauðga. Það eru skilaboðin
sem samfélagið er að senda þeim. Að það megi nauðga þeim, að
það megi koma svona fram við þær. Af því það er ekkert gert í því.
Og þetta er alveg rosalegt sjokk. Þær hætta að treysta samfélaginu.
Þú veist? Mér finnst það mjög áberandi.
Sérfræðingurinn bendir á að brotaþolar upplifi að réttarvörslukerfið sendi
þeim ákveðin og ótvíræð skilaboð um að það sé þeim ekki hliðhollt. Þessi
skilaboð berast ekki aðeins brotaþolum nauðgana heldur birtust þau aftur og
aftur í rýnihópaviðtölum rannsóknarinnar. Kata lýsir „krónísk[u] vonleysi,
vonleysistilfinningu, gagnvart nauðgunarkærum“. Ríkjandi hugmyndir um
nauðganir, þolendur og gerendur varpa einnig ljósi á stöðu brotaþola og
kvenna almennt í samfélaginu og eru ekki hliðhollar þeim.
Ábyrgð sett á herðar brotaþola
Að brotaþolar beri ábyrgð á nauðgunum (e. victim blaming) er viðtekin hug-
mynd í menningu okkar. Vísbendingar eru þó um að orðræðan sé að breytast.
Vakning hefur verið meðal almennings, fyrir og eftir gagnaöflun þessarar
rannsóknar, um að ábyrgðin sé ekki brotaþolans heldur ofbeldismannsins.
Hér á landi hefur verið gengin Drusluganga árlega frá 2011 og mörgum átaks-
verkefnum hefur verið hleypt af stokkunum, s.s. árlegu forvarnarátaki NEI
hreyfingar Femínistafélags Íslands á árunum 2003 – 2012,43 Vitundarvakn-
42 Sjá m.a. Hildur Fjóla Antonsdóttir og Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir, Einkenni
og meðferð nauðgunarmála, bls. 48-49. Eftirlitsnefnd um samning Sameinuðu
þjóðanna um afnám allrar mismununar gegn konum, Concluding observations on
the combined seventh and eighth periodic reports of Iceland, bls. 5. Sjá einnig Karen
Birna Þorvaldsdóttir, „„Annað áfall ofan á hitt“: Reynsla kærenda nauðgana af
réttarvörslukerfinu á Norðurlandi þar sem málið var felt niður“, bls. 58-59.
43 Sigríður Dúna Kristmundsdóttir, „Gosvirkni í íslenskri kvennabaráttu“, Tímarit
Máls og menningar 77: 4/2016, bls. 4-12, hér bls. 10.