Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Page 134

FRÁ SUðRI TIL NORðURS
147
hreppur þar sem síðari bindin, Sandur og Landið handan landsins, eiga sér
stað. Eldur og Sandur gerast samtímis að mestu leyti eftir aldamótin nítján-
hundruð.35 Þræðir þeirra eru raktir hlið við hlið en skerast í einum lykilat-
burði sem tengist jarðarkaupum. Í eftirmála annarrar útgáfu að Sandi lýsti
Guðmundur Daníelsson aðferð sinni svo að reynt sé „að varpa ljósi á sögu-
efnið úr tveim gagnstæðum áttum, líkt og maður ætlaði að ljósmynda hús
og umhverfi þess, fyrst framhliðina, síðan bakhliðina“.36 Eldur og Sandur
gerast báðar á tveimur tímaplönum en í Landinu handan landsins hafa sögur
fortíðarinnar verið leiddar til lykta og þar er tímaplanið fyrst og fremst eitt. Í
umræddum eftirmála segir Guðmundur að í niðurlagi Sands „renni sögurnar
saman í eitt“. Og hann bætir við: „Ég sneið [byggingarlag sögunnar] eftir
algengu fyrirbrigði í íslenzkri náttúru: þar sem tvö straumvötn renna saman
og falla síðan í einum farvegi til sævar, svo sem: Sogið, Hvítá og Ölfussá.“
Í lýsingu Guðmundar Daníelssonar á byggingu þríleiksins koma fram
minnst þrjú atriði sem tengja má fagurfræði Faulkners. Í fyrsta lagi er það
áhersla á sagnaheiminn og landfræði hans sem á sér hliðstæðu í Yoknapa-
tawpha-sýslu Faulkners en hún er sögusvið flestra skáldsagna hans. Hún er
ímyndað landssvæði en um leið hliðstætt heimahögum hans sjálfs í Missis-
sippi. Í öðru lagi er gengið út frá því sem vísu að atburðir, eins og hlutir, eigi
sér fleiri en eina hlið. Í þriðja og síðasta lagi verður tíminn og framvinda
hans að sérstöku afli innan sagnaheimsins, tímanum vindur ekki einatt fram
heldur eru ólíkir söguþræðir raktir að einum punkti þar sem þeir koma sam-
an. Þessi þrjú atriði hafa afgerandi áhrif á það hvernig sögumaður verkanna
er uppbyggður. Ef horft er sérstaklega á Af jörðu ertu kominn með hliðsjón af
Ljósi í ágúst þá eru sögurnar sagðar af alvitrum þriðju persónu sögumönnum.
Þeir kynna til leiks mikinn fjölda persóna sem sumar hverjar eru vitundar-
miðjur verkanna í skemmri eða lengri tíma. Sögumennirnir flakka frjálslega
fram og aftur í tíma og eru færir um að lýsa viðbrögðum og sjónarmiðum
fólks, rétt eins og þeir séu sagnaandar sem fara um og fylgjast með öllu
sem gerist í sveitunum. Sögurnar eru þannig settar saman af ólíkum sjónar-
hornum sem stefnt er saman og lesandanum er oft og tíðum látið eftir að
fella dóma um það sem honum er leitt fyrir sjónir. Þegar horft er til einstakra
hluta þríleiksins eru líkindin með Eldi og Ljósi í ágúst mest sláandi. Skýrast
koma þau fram í umfjöllun um leyndarmál sem tengjast faðerni aðalper-
sónanna og þau víðtæku áhrif sem það hefur í för með sér.
35 „Hin nýja bók Guðmundar Daníelssonar: Af jörðu ertu kominn“, Alþýðublaðið, 5.
september 1941.
36 Guðmundur Daníelsson, „Eftirmáli 2. útgáfu“, bls. 208.