Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Side 138

FRÁ SUðRI TIL NORðURS
151
húsi í Reykjavík (E 24). Dag einn kemur Gísli að Nesi ásamt ekkju sem
hefur gerst ráðskona hjá honum, hún á fjögur börn, þrjá drengi og stúlku
á fermingaraldri. Gísli ber greinilega tilfinningar til stúlkunnar sem heitir
Ásdís Sölvadóttir. Þegar Gylfi sér stúlkuna kvikna líka tilfinningar innra með
honum því hún minnir hann á Solveigu (E 49). Þegar uppvaxtarsaga Gísla er
rakin komast lesendur að því að hann elskaði Solveigu líka en hún var ferm-
ingarsystir hans og hélt yfir honum hlífiskildi þegar Jónas, sonur Jóhannesar
hreppstjóra, stríddi honum og niðurlægði. Gísli sér Solveigu í Ásdísi rétt
eins og séra Gylfi og klæðir „Solveigu, leynda ástardrauminn sinn, í gervi
hennar“ (E 146). Í bæði séra Gylfa og Gísla logar sem sé eldur, forboðin ást
til stúlku sem var enn „ekki fullvaxta mær og heldur ekki barn lengur,“ eins
og presturinn hugsar með sér þegar hann sér hana fyrsta sinn.
Annað sem tengir mennina saman eru grafir; annars vegar gröfin sem
Gylfi ætlar sjálfum sér og hins vegar bærinn Gröf sem Gísli býr á. Þessar
grafir eru tákn fyrir það hálfa líf sem þeir lifa en segja má að þeir séu grafnir
í fortíðinni; Gylfi með heitkonu sinni en Gísli vegna leyndarmálsins um fað-
erni hans. Rétt eins og í Ljósi í ágúst nær skáldsaga Guðmundar dramatískum
hápunkti í eldsvoða og voðaverkum honum tengdum. Þegar vígslu nýs skóla-
húss er fagnað í sveitinni er haldið ball og þar er helstu persónum verksins
stefnt saman. Gleðin yfir nýbyggingunni er hins vegar skammvinn því að-
komumaður kveikir í húsinu og á sama tíma nauðgar Gísli Ásdísi. Þrátt fyrir
þetta er rándýrslegum hvötum Gísla ekki fullnægt, draugur bernskunnar -
„augun líkamslausu“ - taka á sig mannlega mynd Jóhannesar (E 218). Gísli
fer að leita Jóhannesar og kemst að því að hann er í eldinum. Gísli sækir
Jóhannes þangað en deyr sjálfur af sárum sínum. Með þessu hreinsar Gísli
sig í augum samfélagsins þó ekki sé ljóst hvort hann hafi í raun ætlað sér að
ráða Jóhannesi bana. Eftir dauða Gísla gerir Jóhannes faðerni hans opinbert
og Gísli fær stöðu píslarvotts.
Nauðgun Ásdísar er lýst með fáum orðum: „Norðan við hólinn nam
hann staðar og tók hana“ (E 218). Og glæpurinn er aldrei gerður opinber.
Fyrst á eftir dvelur Ásdís hjá séra Gylfa og þá sýnir hún mörg merki ofbeld-
isins. Þegar hún leitar ásjár hjá prestinum finnst honum t.d. að „sál hennar
og líkami hrópi gegnum hið þögla handtak hennar“ (E 237). Gylfa verður
líka ljóst að vakandi „fól hún með vilja það, sem þjáði hana hið innra“ en
honum tekst að raða saman sundurlausum orðum sem hún hvíslar í svefni og
fá þannig mynd af því sem gerst hafði (E 242). Smám saman verður Ásdísi
ljóst að hún gengur með barn. Í sögunni er því lýst hvernig hún fer að sýna
líkamleg merki þungunarinnar en svo verður fósturlát (E 276). Þar sem Gísli