Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2019, Page 278
ÁHRIF SIðBóTARInnAR Á ÍSLAnDI
275
klausturkirkjunum hafi gengið fyrir sig í skjótri svipan heldur hafi eimt eftir
af fornri frægð þeirra fram á 17. og jafnvel 18. öld.83 Dæmi um slíkt er þekkt
frá Reynistaðarklaustri. Aðfaranótt 5. desember 1640 fauk þar
[…] það litla hvolfda trévirkishús […] sem verið hafði sancta sanc-
torum þeirrar miklu trékirkju, sem forðum var á Reynistað, og Jón
Jónsson lögmaður hafði látið ofan taka, þá nær fyrir 70 árum, er
hann hélt Reynistaðaklaustur.84
Hér kemur fram að upp úr 1570 hafði Jón (1536–1606) klausturhaldari og
lögmaður látið rífa gömlu klausturkirkjuna. Þá voru aðeins um 20 ár liðin
frá siðaskiptum í biskupsdæminu og má líta á það sem fremur skjótar að-
gerðir. Helgasti hluti kirkjunnar stóð þó enn þegar 90 ár voru liðin frá siða-
skiptum. ólíklegt er að hann hafi verið rúinn öllu skrauti og búnaði þar
sem honum var sýnd slík tryggð. Ástæða er til að ætla að gömlu klaustur-
kirkjurnar eða einstakir hlutar þeirra hafi staðið uppi jafnvel lengur en þarna
greinir. Arftakar þeirra voru heldur ekki lítilsigld guðshús. Í Seiluannál segir
er öld var liðin frá siðaskiptum í Hólabiskupsdæmi: „Reist Möðruvallakirkja
í Hörgárdal af velli, veglegt hús og vel vandað“.85 Þetta var í klausturhald-
aratíð Benedikts Pálssonar (1608–1664). Í lok 17. aldar hóf Lauritz Gottrup
(1648–1721) lögmaður og klausturhaldari á Þingeyrum svo endurbyggingu
kirkju þar „[…] þat var mikil smíd og vöndud, ok stód lengi vel, var hvelft
húsit ok tréstólpar miklir undir sívalir“.86 Hefur þar eimt eftir af klaustur-
kirkjunum fornu.
Afdrif klausturkirknanna og búnaðar þeirra þurfa svo ekki að hafa neitt
verulegt yfirfærslugildi þegar um aðrar kirkjur er að ræða. Þær héldust í
eigu og umsjón sömu aðila og áður sem oft voru leikir bændur og höfð-
83 Loftur Guttormsson, „Var sögu íslensku klaustranna lokið með siðaskiptunum?“,
Af klaustrum og kennimönnum í Skaftafellsþingi: Erindi flutt á ráðstefnu á Kirkjubæjar-
klaustri 13.–14. mars 1999, sem haldin var að tilhlutan Kirkjubæjarstofu og Skaftafells-
prófastsdæmis í tilefni 1000 ára afmælis kristnitöku á Íslandi, Vík: Dynskógar, Sögufélag
Vestur-Skaftfellinga, 1999, bls. 158–175, hér bls. 165–170.
84 „Annáll Björns lögréttumanns Jónssonar á Skarðsá eða Skarðsárannáll 1400–1640“,
Annálar 1400–1800 1, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1922–1927, bls.
28–272, hér bls. 263. Sancta sanctorum (hið allra helgasta) var afþiljaður kór eða n.k.
kapella, inn af aðalkór kirkjunnar.
85 „Annáll Halldórs lögréttumanns Þorbergssonar eða Seiluannáll 1641–1658“, An-
nálar 1400–1800 1, Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag, 1922–1927, bls. 273–
316, hér bls. 293.
86 Jón Espólín, Íslands Árbækur í sögu-formi VIII, Kaupmannahöfn: Hið íslenska bók-
menntafélag, 1829, bls. 49.