Rauðir pennar - 01.01.1938, Blaðsíða 228
endum slafaði ekki „hsetta“ af náminu. Valdastéttin ótt-
aðist ekkert fremur en afleiðingar þess, að fólkið varp-
aði af sér oki fáfræðinnar. Þess vegna var æskulýð úr
alþýðu- og millistéttum löngum bannaður aðgangur að
öllum æðri skólum.
Þeir, sem fengið hafa að kynnast rússnesku alþýð-
unni i gegn um hin sígildu rit Tolstojs, Dostojefskis
og Gorkis, munu seint gleyma því hörmungarlífi, sem
þetta fólk lifði. Hjátrúarfullt, hungrað og klæðlaust,
eigandi sér engin úrræði eða von betra lífs. I eðli sínu
gæflynt og gott fólk, af grimmum þjóðfélagsörlögum
dæmt til að vera þrælar, flækingar, skækjur, þjófar,
óargadýr. Og þó — ef eitt lítið vinarhót eða jafnréttis-
bragð gat svæft hina eðlisrunnu tortryggni réttleysingj-
ans eina stund, þá birtist stundum í allri dýrð sinni
hin hreina, göfuga sál alþýðumannsins, sem gefur von
um miklu bjartara líf.
Skáldin og vísindamennirnir, sem helguðu líf sitt
frelsisbaráttu alþýðunnar og hinna undirokuðu þjóða,
voru dæmdir til að eyða æfi sinni í dýflissum keisar-
ans, i þrælkun eða útlegð. Sumir voru heygðir til fylg-
is við klíku harðstjórans, aðrir létu líf sitt í haráttunni.
Rit þeirra voru hönnuð, eða stýfð af ritskoðun keisar-
ans. Hver frjáls hugsun og athöfn var kæfð í blóði.
Allt landið, allt fólkið var til fyrir einn keisara. Kirkj-
an kenndi það, að hann væri guðlegrar ættar. Honurn
var ajlt vald gefið á himni og jörðu. í ljósi þessarar
staðreyndar var þegnum lians úlhlutað þessa Iieims
gæðum og þekkingu.
Svo kom heimsstyrjöldin. Ilundruð þúsunda feðra og
sona send i dauðann á vígvöllunum. Hundruð þúsunda
ekkna og munaðarleysingja hrakin á vergang. Hið
auma atvinnulíf lagt í rústir. Spilaborgin hrunin. Ríkið
228