Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Blaðsíða 143

BRÉFASKIPTI
á réttlæti og samúð, auka sjálfsþekkingu,
sjálfstjórn, og markvísi í athöfn, en forða
frá umburðarlyndi gagnvart lítilmennsku,
grimmd, ranglæti og sýndarmennsku og til-
gerð í menningarmálum.“
Þótt ýmislegt væri sameiginlegt með
skoðunum Tolstoj og Shaw á þjóðfélags-
málum og fagurfræði, skildi þannig fleira á
milli. Shaw vildi skapa vaxandi jafnrétti
manna á meðal meðfram þróun þjóðfélags-
ins og mannanna, en Tolstoj með því að
láta aðalinn semja sig að lifnaðarháttum
alþýðunnar. Þessi skoðanamunur þeirra á
þjóðfélgsmálum bergmálar í skrifum þeirra
um fagurfræði.
í upphafi ritdóms síns um ritgerð Tolstoj
um listimar segir Shaw, að sér komi það
undarlega fyrir sjónir, er fremsti skáld-
sagnahöfundur samtíðarinnar setji fram
skoðanir sínar á listum, að gagnrýnendur
kosti kapps um að gera þær að athlægi, og
kemst svo að orði: að þeim, er látið hafa
glepjazt af öllum blekkingum siðmenning-
arinnar, sé ekkert auðsærra en fávizka
þeirra, sem séð hafa gegnum þær. Að lokum
tekur Shaw undir þessi ummæli Tolstojs:
„Hugsandi og einarðir menn geta ekki ef-
azt um, að list yfirstéttanna geti verið list
allrar þjóðarinnar,“ en hann bætir við að
hafa verði sama fyrirvara um list alþýðu-
etéttanna.
Þegar Tolstoj frétti um þennan ritdóm
Shaw, fékk hann áhuga á manninum og
verkum hans. Þannig vildi til, að þeir Tol-
stoj og Shaw áttu sameiginlegan vin, Ayl-
mer Maude, þýðanda Tolstoj á ensku. Eitt
einn sagði Maude Tolstoj frá leikritinu
Blancho Posnet, sem þá var nýjasta leikrit
Shaws. Það fjallar um mann einn, sem
hneykslast á skinhelgi og hræsni máttar-
stólpa þjóðfélags og kirkju og reynir aS
brjóta allar forskriftir um dyggðugt líferni,
en reynist það ofviða, því að hann er um
alla hluti heilbrigður. Þetta leikritsefni féE
Tolstoj vel í geð. Þá nokkru áður hafði
Shaw sent Tolstoj leikritið M-enn og ofur-
menni. Tolstoj þakkaði Shaw nú fyrir það
með ódagsettu bréfi, en það er skrifað árið
1909. Bréfið er á þessa leið:
Kæri Shaw,
Afsakið vinsamlegast, að ég skuli ekki
fyrr hafa þakkað yður bókina, sem þér send-
uð mér með Maude.
Við lestur hennar, — en þær málsgreinar,
sem þér merktuð við, las ég með sérstakri
athygli, — mat ég einkum mikils Handbók
byltingamanns og ræður Don Juans í mEli-
leiknum, — atvikin í víti, (þótt mér finnist
sem það hefði betur sómt viðfangsefninu
að vera tekið til meðferðar á annan hátt en
í þætti, sem látinn er gerast af hendingu f
gamanleik). Án hiks get ég fallizt á þá at-
hugasemd Don Juans, að sá sé hetja, „sem
reynir með íhygli að skynja eðlisvilja alls
þess sem er ... og láta að vilja þeim eftir
beztu getu“, — eða eins og ég orða það „að
þekkja vilja guðs í sjálfum sér og breyta
eftir honum“.
Þá er mér mjög að skapi viðhorf yðar til
siðmenningar og framfara og sú raunsanna
athugun yðar, að siðmenning og framfarir
fái ekki bættan hlut mannkynsins, hve lengi
sem þær kunna að vara, nema mennimir
sjálfir breytist. Það, sem okkur ber á milli,
er aðeins þetta: að yðar dómi verður mann-
kynið bætt með því móti, að alþýða manna
umskapist í ofurmenni eða ofurmenni komi
fram á sjónarsviðið; hins vegar er það álit
mitt, að betmn mannkynsins geti aðeins
átt sér stað með því að uppræta úr trúar-
brögðunum, kristninni sem öðmm, öll þau
æxli, sem afskræma þau, og þegar þeim, —
samtaka í skilningi á því lífi, sem liggur til
grundvallar öllum trúarbrögðum,— skilst
eðlileg tengsl þeirra við sífelldan uppmna
alls þess sem er og þau þiggja þá lífsleið-
sögn, sem af þeim skilningi sprettur.
237