Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Blaðsíða 172

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
byrðar, velji sér hlutverk, sem þeim eru
samboðin. Islenzkir sjómenn eiga einna
drýgstan þátt í því, að þjóðinni hefur fleygt
svo vel fram á efnalegum sviðum. En hlutur
þeirra gleymist stundum. Það er því vel fall-
ið, að Jónas Árnason hefur ritað þátt „um
þá lítt þekktu menn, sem stóðu á þiljum
þessara skipa og lögðu fram líkamsorku
sína til að ná þessum verðmætum upp úr
djúpum hafsins og koma þeim í land, — og
guldu margir hverjir velmegun þjóðarinnar
með heilsu sinni“.
Hermann Pálsson.
Geir Krístjánsson:
Stofnunin
Heimskringla. Reykjavík 1956.
Af smásögum Geirs Kristjánssonar verð-
ur Ijóst að íslenzkum bókmenntum
hefur bætzt nýr höfundur sem ástæða er til
að fagna. Þessar ellefu sögur hafa allar
þann sjaldgæfa kost að vera prýðilega rit-
aðar og byggðar af vandvirkni. Höfundur-
inn er myndvís og hnitar setningamar
þannig að sjaldan verður orði ofaukið. Þó
ergir það lesandann dálítið, hvað sögumar
eru einhæfar að efni og stíllinn oft kald-
lyndur og ástríðulaus. Höfundurinn lætur
helzt ekki bera á meiri skaphita en rúmast
innan þeirrar dapurlegu tómleikakenndar
sem virðist gæta æ meir í verkum ungra
höfunda hér vestan tjalds — hver sem
ástæðan kann að vera. Þær manngerðir,
sem hann velur sér öðmm fremur að sögu-
efnum, eru munaðarleysingjar í tilverunni,
menn úr tengslum við umhverfi sitt og ná-
granna, glópar á jörðinni. Þær geta verið
sundurleitar að ákveðnu marki, en um þær
allar er dreginn vítahringur einmanakennd-
ar og umkomuleysis.
Gamli maðurinn í Bjargbát nr. 1 er á
leið suður með strandferðaskipi, en hefur
gleymt erindi sínu og hefur það eitt til
halds að lesa „skilríkið á veggnum í klef-
anum ... „og setti á sig merkið sem eim-
pípan átti að gefa, þegar menn yrðu kall-
aðir í bátana og setti á sig í hvaða bjarg-
bát hann ætti að fara. Það var bjargbátur
nr. l.“ ... þegar jómfrúin kallar á hann í
matinn þorir hann ekki inn í mannmargan,
gljáfægðan matsalinn, en álpast út á báta-
þilfarið þar sem hann leitar uppi bjargbát-
inn sinn; vindurinn grípur fyrir vit hans og
kæfir hróp hans. Honum ... „hugkvæmist
ekkert nema halda sér ... Ur dyrunum
lagði mjóa ljósbraut næstum því þangað
sem hann sat, unz einhver lokaði hurðinni
með háum skelli.“
I sögunni Stríðið við mannkynið leiðir
einangrun söguhetjunnar til ofsóknarbrjál-
æðis og loks algerrar vitfirringar: sögu-
persónan drepur gamlan mann af því hún
telur sér trú um að hann sé njósnari
ímyndaðra samsærismanna sem sitji um líf
hennar.
Þá kemur ný hlið svipaðrar manngerðar
í sögunni Frá þeim sem ekki hafa mun
tekið verða: Miðaldra skrifstofumaður,
einrænn og hjárænulegur, aðhlægi vinnu-
félaga sinna — á biðilsbuxum. Smáborg-
aralegir dagdraumar hans verða að sjálf-
sögðu einnig að athlægi stúlkunnar sem
hann elskar — og vítahringur umkomuleys-
isins lokast um hann á nýjan leik.
Á grasinu er saga um annan umkomu-
leysingja, að þessu sinni „róna“ og kokkál
sem hefur vesöldina að söluvöru — örstutt
saga skrifuð í hugrunustíl Joyce.
I sögunni Hótelgestir koma fram tveir
nýir fulltrúar tómlátrar einmanakenndar,
nú yfirstéttarfólk sem horfir á fulltrúa um-
komuleysisins brenna: „guð, hvað hann
var einn með eldinn eins og rauðgult
óargadýr á bakinu, og allt þetta fólk í
kring!“
266