Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Blaðsíða 177

UMSAGNIR UM BÆKUR
ekki unnt að bæta í hinni ljósprentuðu út-
gáfu. Hún varff ástfólgin lestrarbók handa
landslýðnum, en vísindalega útgáfu þjóð-
sagnanna vantaði enn sem fyrr.
Fyrir nokkrum árum var ljósprentun
Sögufélagsins einnig uppseld, og tókust þá
einhverjir ókunnir menn á hendur að ráða
bót á því og kosta nýja útgáfu. Tveir ungir
fræðimenn voru fengnir til að búa sögum-
ar til prentunar: Bjami Vilhjálmsson og
Ami Böðvarsson. Fyrstu tvö bindin komu
út fyrir jólin 1954, og voru þar í sömu sög-
ur sem í fyrstu útgáfu. En eins og fyrr
segir var það safn einungis hluti af því
sem Jón Amason átti í fómm sínum. Yms-
ir útgefendur þjóffsagna höfðu síðar hent
nokkuff úr óprentuðum handritum Jóns, en
meginið lá enn óhreyft í Landsbókasafni.
Ætlunin er að birta smám saman allt það
sem nokkur fengur þykir í. Er þegar kom-
ið eitt bindi til viðbótar hinu upphaflega
safni og von á tveimur til. Verður þá safn-
ið allt á fjórða þúsund blaðsíður í mjög
stóru broti. Jón Amason reyndi að sjálf-
sögffu að velja allar hinar beztu sögur í
frumútgáfuna, en þó koma nú í viðbótar-
bindunum margar ágætar sögur, sem mikil
prýði er að.
í þessari útgáfu er gersamlega ort upp á
nýjan stofn. Jón Ámason fékk meginið af
sögum sínum ritað úr ýmsum áttum. En
hann hafði ákveðnar hugmyndir um það,
hvernig segja skyldi þjóðsögur, og þegar
hann bjó sögurnar til prentunar breytti
hann ýmsu eftir því sem honum þótti bezt
hæfa. Þannig heflaði hann af ýmsa agnúa
og skóp safni sínu samfelldari svip. Flest-
ar breytingar hans eru til bóta frá sjónar-
miði listarinnar, en forgörffum fór nokkuð
af fjölbreytileik sagnanna og ferskum safa.
En í nýju útgáfunni er prentað eftir fmm-
handritum sagnanna, ef þau eru enn til og
fært þykir að fylgja þeim. Sjálfur ritaði
Jón margar sögur beint eftir munnlegri
frásögn, og sumum sögum sem honum bár-
ust ritaðar breytti hann lítt eða ekki, svo
sem sögum séra Skúla Gíslasonar á Breiða-
bólsstað. Þetta kemur nú að sjálfsögðu
óbreytt fram að öðru leyti en því að reynt
er að lagfæra villur fyrri útgáfu. En aðrar
sögur hafa tekið miklum stakkaskiptum
við það að horfið er til fmmgerðar. Ein-
hverjum kann að þykja hastarlegt að bylta
svo um verki Jóns Ámasonar og þeim bún-
ingi sem sögumar hafa borið í nálega
heila öld, en þó hygg ég að flestir telji út-
gefendur hafa brugðið á viturlegt ráð. Nú
er safnið enn sannari og merkari heimild
um menningu, þjóðtrú og lífsháttu feðra
okkar á 19. öld, og þótt sumar sögumar
séu nú lakar sagðar, þá bætir fjölbreytnin
þaff upp.
Helzti galli þessarar nýju útgáfu þykir
mér vera sá að hún sé ekki nógu fræðileg.
Þjóðsögur Jóns Ámasonar munu reynast
langlífasta bókmenntaverk íslendinga frá
síðari öldum, og því er skylt að leggja við
þær mikla rækt. Þær hefði átt að gefa út
einu sinni í nákvæmri, vísindalegri útgáfu,
sem veitti fullnægjandi vitneskju um öll
handrit og texta þeirra. Á slíkri útgáfu
gætu fræðimenn reist allar rannsóknir um
langan aldur, og eftir henni mætti síðan
prenta lestrarbækur handa alþýðu manna,
sem helzt ættu að vera myndskreyttar.
Venjulegir lesendur hafa ekkert að gera
með safnið allt, þeir villast í þessum mikla
skógi, þykja sögumar á köflum hver ann-
arri líkar og finna máske aldrei beztu sög-
urnar. Skýringar þær sem fylgja nýju út-
gáfunni era að vísu góðra gjalda verðar,
en þær eru fræðimönnum ófullnægjandi.
Utgeföndum hefur tekizt að koma furðu
miklu efni að í hinum stuttu skýringum,
en þeir sem vilja vita allan sannleika um
mismunandi gerðir sagnanna, verða eftir
sem áður að leita í sjálf handritin. Um
þetta er ekki hægt að saka aðstandendur
271