Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Page 173

UMSAGNIR UM BÆKUR
Jólasaga segir frá umkomuleysingja sem
brýzt inn í verzlun á jólanóttina til að
stela nokkrum kertum, og skilur eftir svo-
felldan miða: „Kom hér að lokuðum dyr-
um. Jesús Kristur."
Titilsagan, Stofnunin, er að lokum frá-
saga í Kafkastíl, grá og einfölduð mynd af
kapítalísku þjóðfélagi frá sjónarmiði um-
komuleysingjans — þess sem hefur ekkert
númer og stendur utanvið, og er að lokum
dæmdur til dauða.
Þannig eru í hókinni ekki færri en sjö
af ellefu sögum þar sem höfundur skipar
þessari (að því er virðist) nútímalegu
manngerð í öndvegi og beinir á hana kast-
ljósi frá ýmsum hliðum. Það er að sjálf-
sögðu fráleitt að áfellast höfundinn fyrir
sjálft efnisvalið, þótt erfitt sé að bægja frá
sér þeirri óskhyggju að höfundurinn hefði
leitað sér fanga víðar, t. d. á markaðnum
sem hann lýsir svo ágætlega í einni sög-
unni: marglitum markaðnum þar sem allt
er á boðstólum sem heyrir mennsku lífi.
En það hefur ævinlega reynzt illa að segja
höfundum fyrir verkum. Og þessi dular-
fulla aðsókn tragískra umkomuleysingja að
vitundarlífi ungra nútímahöfunda er áreið-
anlega ekki ímyndun þeirra — heldur á
hún sér djúpar sálfræðilegar rætur í
heimslífi voru hér vestra.
Það er hinsvegar engin ástæða til að
kvíða því að Geir Kristjánsson iáti sér
nægja jafn þröngan vettvang í næstu bók;
til þess er hann alltof samvizkusamur og
gáfaður höfundur. Með þessum sögum hef-
ur hann gert sína staðarákvörðun, og það
er óneitanlega frumskilyrði þess að hann
taki rétta stefnu á auðugri mið.
Eftir er að geta þeirrar sögunnar sem
bendir ákveðnast til þess að höfundurinn
sé ekki einungis gæddur góðum listsmekk,
heldur einnig þeim hæfileika sem er aðal
góðra skálda: að kunna að fela tvö fjand-
samleg viðhorf í einni mynd — og eiga
neistann sem lætur þau ekki kyrr liggja.
Ég á við söguna HráefniS. Þar hitnar
snögglega kaldlynd frásögn höfundar við
þær sprengingar í efninu sem gera skáld-
skap að æsandi veruleika. Og á þeim stað
í bókinni verður lesandanum fullljóst að
nýtt skáld hefur kveðið sér hljóðs á ís-
landi.
Hannes Sigfússon.
William Shakespeare:
Leikrit I
Helgi Hálfdanarson íslenzkaði.
Heimskringla Reykjavík.
Enginn höfundur í heimsbókmenntunum
hefur sýnt djúpstæðari þekking á
manneðlinu en meistarinn William Shake-
speare; enginn kafað dýpra haf mannlegra
ástríðna; enginn lýst á jafnhrikalegan og
stórfenglegan hátt innri baráttu mannssál-
arinnar. En umfram allt hefur þessi snill-
ingur verið lærifaðir þeirra skálda, sem
hafa valið sér hið margslungna form leik-
ritsins. Eftir þrjár og hálfa öld standa
leikrit hans enn sem hin skínandi fyrir-
mynd og eru sýnd í öllum menningarlönd-
um á ári hverju. Ennþá hefur enginn leik-
ritahöfundur til dæmis að taka, beitt ein-
talsforminu á jafnmeistaralegan hátt til
þess að afhjúpa sálarlíf söguhetja sinna.
Þrátt fyrir guðdómlega snilli hefur
Shakespeare samt verið harðlega gagn-
rýndur, af ýmsum höfundum, allt fram á
síðustu ár. (Enda er einungis hægt að
forðast gagnrýni með því móti, að vera
ekkert og gera ekkert!). Þannig hafa veitzt
að honum á þessari öld ekki ómerkari höf-
undar en Leo Tolstoy og Bemard Shaw,
sem hvor á sinn hátt báru honum á brýn,
að í verkum hans gætti mannúðarskorts,
og samúð hans með lítilmögnum og lýð-
267