Tímarit Máls og menningar - 01.12.1956, Side 162

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
Rödd íslands
Bókmenntasaga Kristins E. Andréssonar, lslenzkar nútimabókmenntir, kom
út á sænsku íyrir jólin í fyrra í ágætri þýðingu eftir Rannveigu Kristjáns-
dóttur og Peter Ilallberg og ritar hann formála fyrir bókinni. Um sama
sýnishorn af umsögnum í sænskum blöðum er hér tekin grein með fyrir-
sögninni að ofan eftir Alj Ahlberg, alkunnan rithöfund og heimspeking,
sem um langt skeið hefur ritað fyrir Dagens Nyheter í Stokkhólmi.
egar við heyrum talað um „grfskar
bókmenntir", verður okkur auðvitað
hugsað til Hómers, harmleikjanna og alls
hins stórbrotna skáldskapar, er hellenar
skópu fyrir meira en tveimur þúsundum ára.
Fáir vita að til eru miklar og merkilegar
griskar nútfmabókmenntir, sem standa
djúpum rótum í fortíðinni, en eru jafn ná-
tengdar nútímanum og bókmenntir annarra
þjóða. Svipuðu máli gegnir um íslenzkar
bókmenntir, nema hvað enn ramar kveður
að þessu viðhorfi til þeirra. Þegar um þær
er rætt, eiga flestir menntaðir svíar við
skáldverk þau, er skrifuð voru í sögueynni
á miðöldum: eddukvæði um æsi og hetjur,
kjammiklar og mikilúðlegar ættarsögur,
sem að snarpri orðfárri frásagnarlist eiga
naumast sinn líka, nema ef vera kynni suma
hluta Gamla testamentisins. Upp á síðkast-
ið hefur að minnsta kosti einn íslenzkur nú-
tímahöfundur, Halldór Laxness, aflað sér
frægðar og eignazt lesendur hérlendis. En
það varpar engri rýrð á mikilleik Laxness,
þótt maður segi að hann sé aðeins einn —
að vísu einn hinna stærstu — úr hópi ís-
lenzkra nútímaskálda, er seinustu þrjá til
fjóra áratugi hafa skapað bókmenntir, sem
eru undraverðar bæði að vöxtum og gæð-
um. íbúar íslands eru um 160.000 að tölu,
eða ámóta margir og í einni af stærri borg-
um okkar. íslendingar eiga að minnsta kosti
tvö núlifandi skáld, sem standast saman-
burð við stærstu skáld fyrr og síðar, og auk
þeirra fjölda ljóðasmiða, leikritahöfunda
og sagnaskálda, er væru fyrir löngu orðnir
nafnkunnir, hefðu þeir ritað á tungu ein-
hverrar hinna stóru menningarþjóða. Þetta
virðist ganga kraftaverki næst. En það á
sér einkum tvær skýringar. í fyrsta lagi hef-
ur þessi litla þjóð ætíð varðveitt arf sinn
sem lifandi eign, svo að jafnvel á myrkustu
öldum áþjánar, niðurlægingar og örbirgðar
missti skáldskapurinn aldrei tök á henni:
„því harðara sem þrengdi kostum þjóðar-
innar, því heitara hlúði hún að skáldskapn-
um, eins og fæli hún þar líf sitt og vaxtar-
megn. íslenzk bókmenntasaga er um leið fs-
lenzk þjóðarsaga.“ Tilvitnunin er úr bók
eftir íslenzkan menntamann, sem nýlega
hefur verið gefin út í ágætri sænskri þýð-
ingu: íslenzkar nútímabókmenntir eftir
Kristin E. Andrésson (KF’s förlag). —
Onnur meginskýringin er fólgin í hinni
miklu endurvakningu fslands á þessari öld,
framsókn og allsherjar nýsköpun á öllum
sviðum menningar, verklegrar sem andlegr-
ar, hefur gefið þjóðinni nýja framtíðartrú
og traust á þjóðleg verðmæti, opnað henni
útsýn til umheimsins án þess hún glataði
við það sérkennum sínum eða brygðist for-
tíð sinni. Laxness hefur með stórfenglegum
hætti lýst tengslunum bæði við liðna tím-
ann og þjóðarvakninguna nýju: „Þjóðin
svaf milli fjalla, sem voru krökk af vættum
og álfum, og í þessu ósnortna landslagi, þar
sem hver dalur er þó endurminning úr sögu
256