Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Page 98

þessar myndir sínar á fundi blaðamanna að hann hefði getað komið í veg
fyrir þessa fórn með því að hlaupa til mannsins og sparka bensínbrúsanum
í burtu. „Sem manneskja vildi ég gera það, en sem blaðamaður gat ég það
ekki.“ (Goodwin 1976:88)
Ég tel að í þessum orðum Peter Arnetts sé að finna samskonar viðhorf
íslenskra fjölmiðlamanna gagnvart viðfangsefnum sínum. Ef marka má
greiningu Sigurðar Kristinssonar á siðareglum blaðamanna þá segir hann að
í þeim felist krafa til fjölmiðlamanna að stuðla að heill almennings og þjóna
hagsmunum skjólstæðinga sinna.4 í þessum skilningi tel ég að fjölmiðla-
menn líti almennt á starfið og miðilinn sem vin í heimi grimmdar, kúgunar,
ótta og annarskonar fátæktar og setji starfsmenn fjölmiðlafyrirtækja í
ákveðnar stellingar gagnvart viðfangsefnum sínum og áhorfendum. Fjöl-
miðlamenn tala fyrir munn fólksins, oftast með því að endursegja það sem
þeim er sagt og þessu er miðlað til almennings með þeim ásetningi að
upplýsa hann, mennta hann um efnalega fátækt hinna, efnalega fátækt sína,
leggja áhorfendum til aukin rök varðandi til ýmis málefni, auka skilning á
þjóðfélaginu og þeim sem byggja það, greina frá afleiðingum valdsins og
leiðrétta misrétti, segja frá grófu óréttlæti kerfisins með „úttektum“ á kerfinu
eða einstaklingum.
Hvort sem við skoðum myndir héðan frá íslandi um íslenskan veruleika
eða myndir gerðar í útlöndum af íslendingum um útlendinga, þá verður
niðurstaðan sú sama: fjölmiðlafólk virðist almennt ekki telja það skipta máli
að leita eftir samþykki fólks til að mynda það. Og í ljósi þess hverra hagsmuna
þeir telja sig þjóna (heildarinnar sem eru áhorfendur) og hver hin raunveru-
lega niðurstaða er, tel ég að þeir bregðist því hlutverki að sýna raunverulegt
líf fslendinga.
Kvikmyndað fólk á íslandi
Heimildamyndin Þjóð í hlekkjum hugarfarsins var sýnd í Ríkissjónvarpinu á
vordögum 1993 og olli töluverðum deilum. Umræðan snérist að mestu um
þá söguskoðun sem beitt var í þáttunum fjórum og var mörgum mjög mikið
niðri fyrir. Sagnfræðingar urðu miður sín vegna grófra efnistaka og brota á
vinnureglum í allri sagnfræði. Rætt var um að þættirnir væru afbakanir á
sögunni, spilling á störfum sagnfræðinga sem hefðu í heiðri vandaðri vinnu-
brögð, og gjörsneyddir röklegri hugsun. Almenningur lét einnig í sér heyra
og þar af margir bændur. Þar var rætt um þættina á svolítið öðrum nótum,
af meiri tilfinningasemi en sagnfræðingarnir gerðu, enda var spjótum beint
að því kerfi sem þeir eru hluti af, landbúnaðinum. Talað var um þættina sem
96
TMM 1995:4