Tímarit Máls og menningar - 01.12.1995, Page 110

leika uppgripanna heldur af áætlanagerð og langtímamarkmiðum. Líkt og
önnur iðnríki fyrsta heimsins þá þarfnast íslenskt samfélag ekki lengur
goðsagna um alþýðudugnað. Það þarfnast goðsagna um fjölhæft og sveigj-
anlegt vinnuafl, aukna samkeppni og „rétta“ efnahagshegðun: hvernig á að
spara og spenna á víxl, ekki síst þar sem ekki er lengur fyrir hendi næg vinna
fyrir alla og samkeppni á mörkuðum verður sífellt harðari.2 Nýjar aðstæður
í efnahagslífmu þrýsta á um að verktakavinna, hlutastörf og útboð taki við
af fastráðningum og þessi þróun útheimtir nýja tegund stýringar, nýhugtök
og nýjar goðsagnir. Þessi vinnutilhögun væri ekki framkvæmanleg nema því
aðeins að traust umgjörð væri til staðar sem allir aðilar gætu reitt sig á og
nokkurn veginn treyst að starfaði rétt. Til að þessar nýju áherslur í fram-
leiðslu og stjórnun geti orðið að veruleika þarf öryggi og stöðugleika en ekki
uppgrip og æði. Það skiptir í sjálfu sér ekki máli hvort þessi stöðugleiki er
raunverulegur eða aðeins stílbragð, endurtekið orð sem að endingu verður
að einskonar veruleikaígildi. Það eina sem skiptir máli er að menn séu
sannfærðir um tilvist hans. Stöðugleikinn vísar að sjálfsögðu til ákveðinna
breytinga sem urðu í íslensku efnahagslífi í lok níunda áratugarins en hann
er ekki síður hugsanaform. Hann er ekki síður frásögn af þeim forsendum
sem nauðsynlegar eru til að ákveðið hegðunar- og efnahagslíkan fái starfað.3
Hann er einkonar þrep í siðvæðingarferlinu, kennsluáætlun sem á að bæta
efnahagssiði heillar þjóðar og beina óforsjálni og efnistrú uppgripanna inn
á nýjar og „skynsamari“ brautir forsjálni og sparnaðar (ekki síst þar sem
frumforsenda uppgripanna: næg atvinna fyrir alla, líka fyrir ómenntaða
alþýðuna, er horfin og kemur sjálfsagt aldrei aftur). Það er fyrir löngu orðið
aukaatriði hvort stöðugleikinn vísar yfirleitt til hins raunverulega efnahags-
ástands eða ekki. Hann er einfaldlega orðinn að framsetningarmáta. Hann
er orðinn að mest notaða hugtaki hinnar stjórnmálalegu og efhahagslegu
orðræðu samtímans, að kjarnaorði tíunda áratugarins, og sem slíkur er
stöðugleikinn ekki aðeins efnahagslegur. Stöðugleikann er að finna í allri
hugsun samtímans um samfélagið og menninguna eins og ljóslega sést af
skáldsögum ársins 1994. Þessar skáldsögur segja allar ffá þessum nýju sam-
félagsaðstæðum og þessu nýja tungutaki. Hér verður fjallað um fjórar þeirra
út frá þessum sjónarhóli: Kvikasilfur eftir Einar Kárason, Þetta eralltað koma
effir Hallgrím Helgason, í luktum heimi eftir Fríðu Á. Sigurðardóttur og
Augu þín sáu miy eftir Sjón.
108
TMM 1995:4