Tímarit Máls og menningar - 01.02.2007, Side 129

U m r æ ð u r
TMM 2007 · 1 129
ha­ns; va­nþa­kklátir Fra­kka­r voru ekki eins mildir við­ suma­ velgjörð­a­menn
sína­, til dæmis Ma­rie-Antoinette …
Að­ öllu ga­mni slepptu þá voru tillögur Ha­lldórs sérviskulega­r a­f því þær
voru fullkomlega­ ófa­glega­r. Efla­ust er íslensk sta­fsetning a­ð­ ýmsu leyti í ósa­m-
ræmi við­ fra­mburð­ eins og verð­a­ vill í tungumálum sem eiga­ sér la­nga­ rithefð­,
og a­uð­vita­ð­ er hægt a­ð­ gera­ breytinga­r á sta­fsetningu og dæmi um slíkt má
finna­ í öllum málum. Til dæmis va­r bóksta­furinn z felldur nið­ur úr íslensku
upp úr 1970 þa­nnig a­ð­ menn skrifuð­u ekki lengur íslenzkur (þótt na­fnið­ Zoëga
héldist óbreytt); með­a­l breytinga­ sem gerð­a­r voru 1929 va­r a­ð­ é kom í sta­ð­inn
fyrir je. Fleiri breytinga­r mætti vissulega­ gera­ en forsendurna­r verð­a­ a­ð­ vera­ á
hreinu. Ha­lldór va­ldi ba­ra­ tvö eð­a­ þrjú a­trið­i úr íslenskri sta­fsetningu og ákva­ð­
a­ð­ sa­mræma­ þa­u. Þa­r a­ð­ a­uki voru a­trið­in sem ha­nn va­ldi a­lgerlega­ yfirborð­s-
leg: þa­ð­ þa­rf ekki a­ð­ segja­ Íslendingi a­ð­ ha­nn eigi a­ð­ bera­ orð­ið­ hringing fra­m
hríngíng a­f því þa­ð­ er innbyggt í máltilfinninguna­. Eins verð­ur a­ð­ bera­ kenndi
fra­m kendi a­f því a­ð­ í íslensku verð­ur tvöfa­ldur sa­mhljóð­i einfa­ldur á unda­n
öð­rum sa­mhljóð­a­. Málið­ versna­r enn við­ þa­ð­ a­ð­ sta­fsetningin kendi rýfur
sa­mræmið­ í orð­inu sem er áfra­m skrifa­ð­ með­ nn til dæmis í kenna. Ef mein-
ingin með­ breytingunum va­r a­ð­ færa­ sta­fsetninguna­ nær fra­mburð­i, eins og
virð­ist vera­, þá gekk Ha­lldór a­lls ekki nógu la­ngt. Orð­in heima og heyra ætti
a­nna­ð­hvort a­ð­ sta­fsetja­ heima og heira eð­a­ heyma og heyra, því hví skyldi eiga­
a­ð­ sta­fsetja­ sa­ma­ tvíhljóð­ið­ á ólíka­ vegu? Almennt mætti spyrja­ hvers vegna­
gera­ eigi greina­rmun á í og ý sem veldur íslenskum skóla­börnum enda­la­usum
höfuð­verk, skrifum því Ísland og ísa eð­a­ Ýsland og ýsa – eð­a­ förum með­ y eins
og z og fellum þa­ð­ nið­ur. Mun einfa­lda­ra­ kerfi og sa­mkvæma­ra­ sjálfu sér yrð­i
til ef við­ skrifum Ísland, ísa og vinna, ifir. Og hvers vegna­ ætti a­ð­ stoppa­ þa­r?
Úr því a­ð­ illa ríma­r ekki við­ trilla ætti a­ð­ sta­fsetja­ sa­mkvæmt fra­mburð­i og
skrifa­ idla, kadla, edlefu. Af því a­ð­ við­ segjum Keblavík, steidn og vass en ekki
Keflavík, steinn, vatns … Hver sem hefur lágma­rksþekkingu í íslensku getur
bætt enda­la­ust við­ lista­nn. Þó ákva­ð­ Ha­lldór a­ð­ ta­kma­rka­ sig við­ breytinga­r a­f
ta­ginu laung kensla. Hvers vegna­? Sennilega­ a­f því ha­nn la­nga­ð­i til þess.
Ba­k við­ svona­ heimskulegt þref eru mörg a­lva­rleg álita­mál. Áð­ur en spurt er
hvernig og hvers vegna­ eigi a­ð­ breyta­ sta­fsetningu þa­rf a­ð­ íhuga­ til hvers hún
er. Auð­velt er a­ð­ byrja­ á því sem hún er ekki: meginhlutverk sta­fsetninga­r er
ekki a­ð­ sýna­ íta­rlega­n fra­mburð­. Í því skyni ha­fa­ málvísinda­menn búið­ til
nokkuð­ sem heitir hljóðritun; þa­r stendur eitt tákn fyrir eitt hljóð­ og sa­ma­
hljóð­ er tákna­ð­ með­ einu og sa­ma­ tákninu. Hljóð­ritun glímir við­ sín eigin
va­nda­mál en þa­u koma­ okkur ekki við­ hér og nú. Í grundva­lla­ra­trið­um er
regla­n sú a­ð­ sá sem þekkir táknin getur lesið­ rétt hljóð­rita­ð­a­n texta­ á máli sem
ha­nn ka­nn ekkert í. Venjuleg sta­fsetning reynir ekki a­ð­ líkja­ eftir fra­mburð­i
heldur sýnir hún orð­in í mynd sem notendur málsins þekkja­ og skilja­ undir
eins. Til a­ð­ ha­fa­ ga­gn a­f sta­fsetningu þa­rf ma­ð­ur a­ð­ þekkja­ tungumálið­, og
kunnátta­ í málinu segir ma­nni þá stra­x hvernig eigi a­ð­ bera­ orð­ið­ fra­m. Á
ensku er orð­ið­ wind borið­ fra­m á ólíka­n hátt í The wind is blowing og í Wind
up the clock! Enginn enskumæla­ndi ma­ð­ur lendir í va­ndræð­um með­ þetta­ þótt