Andvari - 01.01.1970, Blaðsíða 125

ANDVARI
FERÐASAGA FRÁ ÍSLANDI
123
félagið réð ekki yfir neinu sérstöku valdi til að framfylgja þeim; rnáttur orðsins
var mikill hjá íslenzku höfðingjunum. Á Þingvöllum var mikið um að vera,
konur bjuggust sínu bezta skarti, menn deildu og sættust, þar fóru fram festar,
og hestum var att og barizt upp á líf og dauða í hólmgöngum. í flestum sögunum
liggur leiðin til Þingvalla; þar gerðust æsandi atburðir, gaman og alvara — sumar-
hátíð, þar sem fólk hittist eftir langan vetur á afskekktum býlum. Stormurinn
þýtur um dalinn ... enn eitt leiksvið er lagt að baki, leiktjöldin standa, þar sem
enn þá Oxará rennur ofan í Almannagjá, en helgi staðarins felst í því starfi, sem
hér var unnið: að rnóta stjórnarfar og lög, sem veröldin leitar að enn, lög, sem
eru sterkari en valdið. Héðan liggja þræðir til gamla þjóðaibandalagsins, til Sam-
einuðu þjóðanna ... eyjan hafði vissulega austrið og vestrið innan vébanda sinna;
lögin og valdastreitan toguðust á, en deilurnar sköpuðu jafnframt samheldni, er
fleytti þjóðinni yfir hörmungar og efldi innra frelsi og sjálfstæði, sem nú er orðið
að veruleika.
Næst kom röðin að menningarhéruðunum vestan lands, í Borgarfirði og við
Breiðafjörð. Hrím var enn á jörðu, er við ókum í árdegissólinni fyrir Esju og
Hvalfjörð. Komið var að Saurbæ, sem er einnig merkur áfangi í íslenzkri menn-
ingarsögu. Hér þjónaði séra Hallgrímur Pétursson, og hér hvílir hann fyrir
kirkjudyrum. Passíusálmar hans eru snilldarverk bæði frá trúarlegu og listrænu
sjónarmiði. Hann og Jón Vídalín vikkuðu land eddu og sögu, færðu út and-
legar kvíar þess. Þeir voru öllum öðrum fremri í að stilla strengi móðurmálsins;
19. aldar skáldskapur hvílir í raun og veru á herðum þeirra. Bækur þeirra eru
til á hverju heimili, og hinn voldugi útfararsálmur séra Hallgríms, Allt eins og
blómstrið eina, er sunginn við allar jarðarfarir. Sem sálmaskáld stendur hann
jafnfætis Kingo, Brorson, Grundtvig, Wallin og Blix (nokkrir sálma hans hafa
jafnvel verið þýddir á kínversku). Passíusálmarnir hafa verið gefnir út 40 sinn-
urn á íslandi. Hvað væri íslenzk menning án Elallgríms (og Vídalíns), ef ekki
væri annað en ögn af sögu og eddu til andlegrar hressingar? í Reykjavík er
verið að reisa kirkju Hallgrími til dýrðar. En fegursta minnismerkið um hann
er í safni Einars Jónssonar. Fremst liggur Hallgrímur á sjúkrabeði (hann þjáðist
af holdsveiki). Yfir honurn svífur gyðja skáldskaparins með krossinn og hörpuna,
en að baki hans er mannfjöldi á uppleið, þrep af þrepi, fáeinir fremst, en fleiri
bætast við og loks stór fylking, öll þjóðin; stiginn er borinn uppi af íslenzkum
sveitabæjum á lágmynd. Ég minnist vart að hafa séð fegurra minnismerki um
skáld.
Við ökum áfram unz við komum að Borg, aðsetri annars skáldjöfurs, Egils
Skalla-Grímssonar, sem frægur er af sögu þeirri, er Snorri ritaði urn hann, og
hinu volduga kvæði, Sonatorreki. Kirkja er á staðnum, og okkur er bent á leiði,