Andvari - 01.01.1974, Blaðsíða 54

52
ANDRÉS BJÖRNSSON
ANDVARI
að nokkru svarað, en lofsöngurinn varð ekki þjóðsöngur á einum degi, - tæpast
vegna þess, að hann var fyrst sunginn í liöfuðkirkju landsins á hátíðarstund.
Er hann kannski bezta ljóð Matthíasar? Eða varð hann þjóðsöngur, af því að
skáldið varð þjóðskáld? Mörg eru kvæði Matthíasar stórfengleg, og þjóðsöngurinn
hefur vissulega að geyma ýmis einkenni þess bezta, sem Matthíasi var léð í
skáldskap. Óvíst er, að menn skynji þjóðsönginn nú á sama hátt og fyrir hundrað
árum. Hann er óvenjulega rammbyggt ljóð frá hendi skáldsins. Öll þrjú erindin
eru vandlega tengd með endurtekningum á þeim stöðum, sem skáldið vill leggja
á megináherzlu. Ákveðin samsvörun er í niðurlagsorðum allra erindanna. Teflt
er fram sterkum andstæðum, en í þeirri skáldskapar aðferð var Matthías mikill
meistari. Tigin upphafning birtist í mynd herskara Drottins, safni tímanna, sem
hnýtir skaparanum krans úr sjálfum sólkerfunum. fslands þúsund ár verða ör-
smár depill, eilífðar smáblóm, og mennirnir blaktandi strá. Þúsund árin voru
hrímköld, hrynjandi tár eins morguns með fyrirheit um bjartan dag. Öll þessi
atriði eru einkennandi fyrir Mattliías, og dæmi þeirra finnast í fjölmörgum
Ijóðum hans.
ísland átti sín þúsund ár - einn dag fyrir augliti Drottins. Hér er ef til
vill komið að kjarna þjóðsöngsins. Þessi þúsund ár voru reyndar aðeins einn
dagur og ekki meir fyrir Matthíasi Jochumssyni sjálfum. Hann hafði raunar
lifað íslands þúsund ár - öll - alla tíma frá fornöld og gegnum söguna. Allur
íslenzkur skáldskapur og saga bjó í hrjósti hans. Enginn kunni Eddu sína betur
en hann. - Enginn kvað að háttum og efni svo vel fornyrðislag, dróttkvæði,
hrynjandi hátt, rímnastef, sálma og erfiljóð - og allur andi aldanna bjó honum
í hug og hjarta. En hér er hálfsögð saga. Öll kvika þjóðlífsins í samtíð hans
með andstæðum sínum og margbreytni lék í næmum taugum og á hjarta-
strengjum þessa sterkbyggða karlmennis. Yfir hann náði ekkert lögmál. Þessi
staðreynd villir mörgum sýn, þegar reynt er að leggja einhvers konar mælistiku
á Matthías Jochumsson. Leið hans lá frá örbirgðardjúpi alþýðunnar upp að
konungsborði. Hann var alls staðar heima hjá sér í örbirgð og nægtum anda
og efna, í sorgarhúsi og gleðiranni. Hann hafði hjartarúm miklu meira en
aðrir menn. Frá hjartanu kom lofsöngurinn sannur og hreinn. Það, sem frá
hjartanu kernur, nær til hjartans.