Andvari - 01.01.1974, Blaðsíða 147

ANDVARI
ÞRÓUN EFNAHAGSMÁLA Á ÍSLANDI 1874 - 1974
145
höfðu ákveðinn hluta starfsorku sinnar.
Fjár til þessara trygginga skyldi aðallega
afia með framlögum hinna tryggðu,
og voru þau sumpart rniðuð við tekj-
ur, en sunrpart var um fast framlag að
ræða.
Sjúkratrygging var nú gerð skyldu-
trygging í kaupstöðum, en annars staðar
var það lagt á vald íbúanna að taka um
það ákvörðun, hvort stofna skyldi sjúkra-
samlög eða ekki. Þó var öllum skylt að
gerast meðlimir þeirra, ef þeim hafði
verið komið á fót samkvæmt niðurstöðum
allsherjaratkvæðagreiðslu.
Slysatryggingar voru einnig auknar frá
því sem áður hafði verið, en þar var þó
um minnsta breytingu að ræða, þar sem
það var sá þáttur almannatrygginga, sem
lengst var á veg kominn.
Þá var og það nýmæli tekið upp, að
ríkissjóði var gert skylt að greiða til at-
vinnuleysistryggingasjóða, er komið yrði
á fót á vegum stéttarfélaga að eigin frum-
kvæði. Var hér urn að ræða fyrsta vísi
atvinnuleysistrygginga.
Árið 1938 var í fyrsta sinn sctt hér á
landi vinnulöggjöf, sem kvað á um rétt-
indi og skyldur stéttafélaga, sáttaumleit-
anir í vinnudeilum og heimildir til þess
að stofna til vinnustöðvana. Er löggjöf
þessi enn í gildi óbreytt frá því er henni
fyrst var komið á.
Heimsstyrjaldarárin
Við upphaf síðari heimsstyrjaldar var
við mikla efnahagsörðugleika að etja hér
á landi, og hafa orsakir þess verið raktar
hér að framan. Sjávarútvegur hafði yfir-
leitt verið rekinn á kreppuárunum með
tapi, sem hlaut að draga úr útgerð og þá
um leið gjaldeyrisöflun. Stefnan í gjald-
eyrismálum var sú, að halda föstu gengi,
en takmarka gjaldeyriseftirspurn með inn-
fiutningshöftum og skömmtun gjaldeyr-
is. Þrátt fyrir slíkar hömlur var viðskipta-
jöfnuður þó lengst af óhagstæður á
krcppuárunum, og jukust erlendar skuld-
ir landsmanna úr 49 millj. kr. árið 1929
í 113 millj. árið 1939, eða meira en tvö-
földuðust. Eins og áður getur, var svo
loks í apríl 1939 gripið til þess ráðs að
lækka gengi íslcnzku krónunnar til þess
að bæta þannig hag útflutningsfram-
lciðslunnar og viðskiptajöfnuð. En fáum
mánuðum síðar, eða 1. sept. 1939, skall
s\:o síðari heimsstyrjöldin á, og gjörbreytt-
ust þá á skömmum tíma allar aðstæður í
viðskiptamálum íslendinga. Mesta vanda-
mál kreppuáranna, sölutregða afurðanna,
síðari 1939-45.
h\'arf sem dögg fyrir sólu, og viðskipta-
kjör breyttust mjög í hag. Eftirfarandi
tafla sýnir þróun viðskiptakjaranna gagn-
vart útlöndum árin 1938-45:
Verðvísitölur (1935=100)
Ár innflutnings útflutning:
1938 109 103
1939 126 133
1940 185 219
1941 209 310
1942 258 329
1943 297 282
1944 291 289
1945 269 294
Þegar árið 1939 breyttust viðskipta
kjörin Islendingum í hag, og voru þau
cinkar hagstæð fyrstu þrjú styrjaldarárin,
cinkum varð árið 1941 mikið veltiár í
þessu efni. Með árinu 1943 breyttust við-
skiptakjörin hins vegar mjög í óhag, og
héldust þau viðskiptakjör til loka styrj-
aldarinnar, þó bötnuðu þau árið 1945
vegna verðlækkunar innflutts varnings
i0