Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 52

5°
Eyja Margrét Brynjarsdóttir
þessar kenningar ganga út á. Það ríkir ekkert samkomulag um að meta peninga
fyrir eitthvað sem þeir eru í sjálfum sér eða fyrir eitthvað annað en gagnsemi
þeirra sem skiptimyntar. Þetta þarf ekki að þýða að samkomulagskenningarnar
séu beinlínis rangar en svo virðist sem þær dugi ekki einar og sér til að lýsa eðli
peninga eða gildi þeirra. Betri kenninga er þörf sem geta gert grein fyrir um-
framgildinu. Þessu til stuðnings má nefna nokkuð sem Amie Thomasson (2003)
hefur bent á. Thomasson segir að sé gengið út frá kenningu Searles um félagsleg
fyrirbæri þá eigum við að hafa ákveðin þekkingarforréttindi (e. epistemicprivilege)
um stofnanafyrirbæri á borð við peninga. Hún segir að þegar skilyrði þess að til-
tekinn hlutur teljist vera af ákveðinni gerð felist í sameiginlegu samþykki okkar
þá getum við ekki komist hjá því að hafa þekkingu á þessum skilyrðum og við
getum ekki vaðið í villu um þau: „Olckur er tryggt frelsi frá fullkominni fáfræði og
okkur er forðað frá villu í mörgu af því sem við trúum um eðli stofnanafyrirbæra
einmitt vegna þess að reglurnar sem við samþykkjum gegna hlutverki skilyrða í
eðli viðkomandi tegundar11.7 Það leiðir svo sem ekki af hugmyndum Thomasson
að við hljótum að vita allt sem vita má um peninga og notkun þeirra. En þar sem
gildi peninga er svo mikilvægur þáttur í eðli þeirra er möguleikinn á stórfelldri
villu okkar eða misskilningi á því vafasamur.
En hvers vegna ættum við að taka mark á reynslunni og takast á hendur alla þá
vinnu sem það krefst að búa til nýjar kenningar um eðli peninga? Aður en ég svara
því ætla ég að segja frá hinu viðfangsefninu.
Skynjanlegir eiginleikar
Þegar talað er um þá eiginleika hluta sem teljast skynjanlegir með tiltölulega
hefðbundnum eða einföldum hætti er þeim stundum skipt í tvo flokka, fyrsta og
annars stigs eiginleika. Þessi skipting var eftirminnilega sett fram af John Locke8
en er þó engan veginn bundin við hann. Á undan Locke höfðu ýmsir talað um
tvenns konar eiginleika á svipuðum nótum. Án þess að ég fari nákvæmlega út
í þessa skiptingu, forsendur hennar eða hvað það er sem fylgir henni þá get ég
sagt að hún sé í grófum dráttum svona: Fyrsta stigs eiginleikar eru mælanlegir og
óháðir skynjun okkar á þeim. Dæmi um slíka eiginleika eru þeir eiginleikar sem
tengjast rúmi, eins og stærð, staðsetning og lögun. Annars stigs eiginleikar eru í
eðli sínu skynrænir, fastbundnir skilningarvitunum. Þeir eru ekki mælanlegir með
neinum beinum hætti; ef hægt er að mæla þá hlýtur það að gerast með mælingum
á fyrsta stigs eiginleikum sem liggja þeim til grundvallar. Oft er sagt að þeir séu
huglægir, eða háðir skynjun okkar, en þó hefúr verið deilt um í hvaða skilningi
þeir geti talist huglægir eða með hvaða hætti þeir séu háðir skynjuninni. Dæmi
um annars stigs eiginleika eru litir, bragð og hljóð.
Sagt er að annars stigs eiginleikar séu skynrænir, einhvern veginn háðir skynj-
7 ’lhomasson 2003: 590.
8 Locke 1690/1975: II, viii, 9-10.