Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 87

Leiðin að æðstu náttúru
85
Oðruvísi orðað má segja að hvert aukið þroskastig opni nýtt svið upp á gátt og
einnig nýja vídd hugsunar.
5- skilyrði: Að vera gagntekinn afhinu fagra en öðlastpófjarlægð.
Loks er að yfirfæra skilyrðið um að einstaklingurinn bæði hefji sig yfir og varð-
veiti fyrri þroskastig á texta Platons. Ekki virðist vafi á því að maður hefur sig
yfir fyrri þroskastig enda hefur verið sýnt að maður bæði færist til einhvers sem
er meira virði og öðlast sjónarhorn sem er yfirgripsmeira en það sem var áður.
Meiri vafi leikur á því hvort allt varðveitist á milli stiga. Sumt virðist varðveitast
eins og ýmis lærdómur sem maður hefur öðlast. Umdeildara er hvort hið sama
rnegi segja um ástina. Astæða efasemdanna er að á fyrsta stiginu hefur maður ást
á. h'kömum en á öðru stiginu metur maður líkama lítils og hefur miklar mætur á
sálum og lífsháttum, á þriðja stiginu metur maður svo vísindi mest og þá virðist
maður eingöngu meta hið fagra sjálft á lokastiginu. Þetta er allskýrt í texta Plat-
ons. Þrátt fyrir þetta tel ég að Platon vilji halda því fram að ást á viðfangsefnum
lægri stiganna, eða gildi þessara viðfangsefna, varðveitist í vissum skilningi þegar
einstaklingurinn kemur á hærri stig.17
Rök mín byggjast á því að varðveislan gleymist vegna þess að menn taki ein-
ungis þrengra sjónarhornið af tveimur sem segja má að Platon veiti okkur á hverju
stigi. Ef við horfum á lokastigið er þrengra sjónarhornið þetta: Manneskja, sem
stendur við enda ferðalagsins með hið fagra sjálft fyrir framan sig, sér í upphafn-
ingu sinni að ekkert annað skipti máfi en þetta algleymi sem hún upplifir á þessu
augnabliki (sbr. 2iid). Segja má að þetta sé fyrirbærafræðileg lýsing á upplifuninni
sjálfri. Síðara sjónarhornið er hins vegar svona: Manneskjan hefur nú öðlast ijar-
lægð á stöðu sína frammi fyrir hinu fagra sjálfu og leiðina að henni. Frá þessu
sjónarhorni getur hún ekki annað en borið virðingu fyrir því þroskaferli sem kom
henni á leiðarenda og skilið að án allra hinna fyrri þroskastiga hefði hún ekki
fengið að upplifa það sem hún nú upplifir. Til vitnis um þetta er einmitt lýsing
Platons á því ferli sem „ástarstiginn" er en þar varðveitist ástin á viðfangsefnum
uhra stiganna. Það að beina einungis athyglinni að endamarkinu og upplifuninni
þar, eins og stundum er gert, ber því vott um að skilning skorti á mikilvægi og
nauðsyn þroskaferlisins sem gerir endamarkið raunverulegt.
Ef við skoðum þetta loks í ljósi hinna ijögurra sviða sem nefnd voru áður er
Ijóst að í það minnsta á meðan líkaminn lifir verður ekki gert út um neitt þeirra.
Manneskja sem hefur þroskast alla leið upp „ástarstiga1 Platons hefur því aðgang
að öllum sviðum mannsins og líka hinu guðlega. Ást hennar á líkömum er örugg-
hga ekki sú sama og ást byrjandans í ástarmálum sem hefur ekkert nema líkams-
ástina. En þótt ást hins þroskaða á óæðri sviðum veruleikans hafi tekið breyting-
um er engin sérstök ástæða til að ætla að hann geti ekki varðveitt hana og notið
hennar með dygðina að leiðarljósi (sbr. 2i2a).
l7 Kristian Urstad (2010) ver einnig þetta viðhorf en þó með nokkuð öðrum hætti en hér er gert.