Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 83

Leiðin að æðstu náttúru
81
sálir og lífshætti. Þannig má rökstyðja að sálir og lífshættir tilheyri sama stiginu.
Ekki eru þó allir sammála þessu enda má skilja almennu lýsinguna þannig að fyrst
ijalli eitt þrep um sálir og svo annað um lífshætti. A móti kemur að í samantekt-
inni er einungis talað um lífshætti en ekki sálir sem virðist einkennilegt ef Platon
hefur hugsað sér sérstakt stig fyrir sálirnar. Auk þess tel ég að vel megi gera grein
fyrir því hvernig sálir og lífshættir tilheyra sama stigi. Hér mun ég nefna tvennt
til viðbótar þessu til stuðnings.
Fyrst má nefna að framar í ræðu Díótímu kemur fram að sérhver maður end-
urnýist stöðugt. Þetta á ekki bara við um h'kamann heldur einnig sáhna. Ástæðan
er sú að það sem tilheyrir sálinni breytist, eins og „háttarlag, venjur, skoðanir,
ástríður, nautnir,þjáningar og ótti“ (2oye). Fyrstu tvö orðin virðast stinga nokkuð í
stúf, því þau vísa frekar til athafna í efnisheiminum en huglægra hræringa. Orðin
sem hér eru þýdd sem „háttarlag" og „venjur“, oí ipÓ7toi og xá fjGr), eru því hlið-
stæð orðinu sem Platon notar um lífshætti, þ.e. é7ivrr|8£Ú|aaTa.12 En hvers vegna
skyldi Platon tengja saman sálina og lífshætti og hvernig má skýra þetta tvennt
sem hluta af sama stiginu í „ástarstiganum"?
Hér komum við að síðari ástæðunni fyrir því að líta á stig sálar og lífshátta sem
eitt. Nefna má að fræg er sú skoðun Sókratesar að telja þekkingu duga manni til
að vera dygðugur. Hugrænir eiginleikar og athafnir virðast því mjög samhangandi
í hugsun hans. Þetta kann að vera bakgrunnur Platons hér. Ég vil hins vegar út-
skýra þetta frekar með lýsingu á breytingunni sem verður í „ástarstiganum“ með
tilfærslunni frá stigi til stigs. Á líkamsstiginu er viðfang einstaklingsins einfaldir
efnislegir hlutir. Það sem bætist við á næsta stigi er skilningur á innra lífi lík-
amanna, þ.e. sálum þeirra. Hér er því tilfærsla frá yfirborðslegri skoðun líkama til
meðvitundar um innra líf þessara líkama. Á líkamsstiginu færist einstaklingurinn
í þrepum frá því að skilja bara einn líkama til þess að átta sig á líkömum almennt.
Þetta gerist á sama hátt á sálar- og lífsháttastiginu með þeim hætti að maður fer
að átta sig á því að innra lífið á sér tilhneigingar sem birtast einmitt í lífsháttum,
þ-e. því sem líkami með sál framkvæmir. Sálir og lífshættir hanga þá þannig sam-
an að maður áttar sig á því hvernig skilningur á innra lífi er forsenda fyrir því að
skilja lífshætti og hvernig lífshættir eru birtingarmynd hins innra lífs sálarinnar.
Það eitt að skilja að líkamar eiga sér innra líf veitir ekki fullan skilning á sálinni.
Það er ekki fyrr en maður skilur samhengi sálar og lífshátta sem glíman við þetta
viðfang hefur náð fullum þroska.
Niðurstaðan er því sú að stigin í „ástarstiganum" eru fjögur. Á fyrsta stiginu
er viðfangið líkamar, einn, tveir eða fleiri. Á öðru stiginu er fengist við sálir og
lífshætti. Á þriðja stiginu er efniviðurinn vísindi. Og á fjórða stigi ríkir fegurðin
sjálf.
12 Hér hef ég vikið frá þýðingu Eyjólfs. Hann þýðir oi TpÓ7roi og ict rjöii með orðunum „geðbrigði“
og „lundarlag". Tilhneiging Eyjólfs til að ljá orðunum hugræna merkingu er skiljanleg en það er
hins vegar á skjön við aðrar þýðingar, svo sem þýðingu Schlciermachers (Platon 2008), Lambs
(Plato 1925) og Nehamas og Woodruffs (Plato 1997). Orðabók Liddells og Scotts gefur einnig
frekar til kynna að þýða beri orðin með vísan til hegðunar eða venja.