Hugur - 01.06.2011, Síða 22

20
Kristian Guttesen ræðir við Sigríði Þorgeirsdóttur
afgerandi fyrirbæris, eins og sumir höfundar hafa gert. Okkur var hugleiknara að
sýna fram á tvíræðni og þversagnir í hugtökum heimspekinga um fæðingu og um
dauða sem varpa ljósi á grundvallarhugmyndir um manninn, um tilurð samfélaga
og um stjórnmál. Undirtitill verksins er „heimspeki líkamleika" en sú staðreynd
að við fæðumst og deyjum hefur augljóslega með líkamleika að gera, við fæðumst
inn í mannleg tengsl og inn í mannlegt samfélag og þegar við deyjum segjum
við skilið við ástvini og skiljum eftir okkur sögu. Oft hefur saga samfélaga hafn-
að uppruna sínum í móðurinni. Það er iðulega talað um stofnendur sem „feður“
sem virðast heldur ekki eiga sér móðurlegan uppruna. Móðirin er oft þurrkuð
út og hverfur úr siþafræði þeirra hugmynda sem eiga að skýra tilurð samfélaga.
Mannskilningur heimspekinnar, t.d. hugmyndir hennar um þekkingarveruna eða
siðveruna, hefur oft á tíðum þess vegna verið mjög einstaklingsbundinn. Með því
að varpa ljósi á hugtakið „fæðingu“ reynum við að auðga mannskilning heimspek-
innar með því að beina sjónum að uppruna, tilurð og endalokum sem hafi með
manninn sem tengsla- og samfélagsveru að gera. Heimspekin hefur á margan
hátt lengst af verið fangin í stak-miðuðum mannskilningi, hún strandaði á „hin-
um“. Hefðin býr hins vegar yfir straumum og stefnum sem hafa oft ekki náð inn
í meginstrauma og femínískir heimspekingar hafa verið duglegir að leita uppi
hliðarstrauma og vanmetna þætti og nýta sér þá. Við lesum oft gegn hefðinni með
hefðinni. Fyrir vikið birtist fortíðin í litríkara Ijósi.
Þetta minnir um margt á viðhorfNietzsches tilhefðarinnar en lifheimspeki hans var í
senn afturhvarf tilgleymds upphafs vestrænnar hugsunar og viðleitni til að hugsa um
veruleikann á grundvelli Ifsins sjálfs sem náttúrulegsfyrirbæris.
Já, í mínum hluta bókarinnar fjalla ég um heimspeki Nietzsches um fæðingu
og dauða. En hann var þeirrar skoðunar að heimspekin hefði lagt ofuráherslu á
dauðann og að fæðingin væri betra hugtak til að beina sjónum að lífinu og skap-
andi mætti þess. Heimspeki Nietzsches er liður í því sem má kalla náttúruvæð-
ingu frumspekinnar. Hann kemur jú fram á sömu öld og Darwin. Old sem gerði
sér grein fyrir því að maðurinn væri náttúruvera, hlekkur í lífkeðju. Nietzsche
vildi hins vegar draga fram sérstöðu mannsins sem væri sköpunarmáttur mann-
legs eðlis, hæfnin til að þróa betri siðmenningu. Klikkaðar hugmyndir hans um
ofúrmenni sem hafa verið nýttar af mannfjandsamlegum öflum eru ömurlegar og
þær skýra ýmislegt í heimspeki hans sem ég bregst við, m.a. ákveðið óraunsæi um
ofurmenni sem geta allt ein og sjálf. Hugsun Nietzsches hefúr samt verið mér
mun mildlvægari uppspretta í jákvæðu tilliti vegna þess að hann fer gegn ofur-
áherslu hefðarinnar á manninn sem vitsmunalega veru á kostnað þess að við erum
líkamlegar verur. Við fæðumst inn í líkama og líkamar gera okkur að mönnum
af ákveðnu kyni, aldri, ástandi og staðsetningu í tíma og rúmi. Rannsóknir mínar
á heimspeki Nietzsches hafa ekki einungis falist í því að draga fram þessa þætti
kenninga hans, heldur hafa þær glímt við einstaklingshyggju heimspeki hans í
þeim tilgangi að hugsa hana áfram á forsendu þess að við erum tengslaverur. Eg
vil ekki gera lítið úr einstaklingsfrelsi sem hefúr orðið nokkurs konar mantra allt