Hugur - 01.06.2011, Blaðsíða 44

42
Björn Þorsteinsson
hráa mergð skynjananna í því skyni að geta haft reynslu af henni sem skipulagðri
og merkingarbærri Heild“.17 Zizek settur þessa athugasemd fram sem gagnrýni á
Pál, en á móti getum við spurt, með tilvísunina til Kants okkur til fulltingis: er það
ekld einmitt þetta sem Páll er að halda fram þegar að er gáð? Því að það er sann-
arlega munur á því að trúa á reglu í náttúrunni og líta á náttúruna sem vél. Þegar
Páll talar um regluna í náttúrunni er einmitt um að ræða hugsjón í anda Kants,
leiðsagnarhugmynd sem viö verðum að hafa til marks ef heimurinn, náttúran sem
Raun, á að vera okkur byggileg. Sá „vandi nútímamanna" sem Páll talar um er
aftur á móti í því fólginn að svíkja hugsjónina á einmitt þann hátt sem Kant lýsir
svo vel í Gagnrýni hreinnar skynsemi, þ.e. með því að láta eins og við höfúm náð
taki á henni og fært hana í reynd, og fyrir fúllt og allt, af sviði skynseminnar (hug-
sjónanna) yfir á svið skilningsgáfúnnar (hugtakanna, kvíanna). Hugmyndin um
náttúruna sem vél er sú mynd sem þessi háskalegi misskilningur hefúr tekið á sig
í hugarheimi okkar og starfi, og í henni hlýtur að felast að náttúruvélin sé í engu
eðlisólík þeim vélum sem mannkynið hefur smíðað sér af eigin rammleik og hefur
því eðli málsins samkvæmt fullkomið vald á. Hugmyndin um reglu í náttúrunni
er aftur á móti þannig gerð að reglan kemur aldrei að öllu leyti frá okkur sjálfúm,
henni er aldrei einfaldlega „þröngvað upp á“ náttúruna heldur verður hún til við
aflestur okkar af náttúrunni sem er í eðli sínu samfundur, víxlverkun hugans og
viðfangsins. Reglan sem við finnum í náttúrunni er sú regla sem okkur er ætlað
að finna þar - og ef við berum okkur ekki eftir reglunni, og tökum í staðinn að
aðhyllast þá skoðun að allt sé botnlaus óreiða og/eða að allar reglur séu einberar
uppfinningar okkar, þá fer það auðvitað svo að við finnum enga reglu.
Með öðrum orðum er sú regla í veruleikanum, sem Páll segir okkur verða að
trúa á, annað og meira en nauðsynleg blekking. Engu að síður má velta því fyrir
sér hvers eðlis þessi trú, sem hér er í húfi, sé - hvílir hún á traustum grunni eða
gengur hún ef til vill gegn betri vitund?18 Hvernig getum við vitað að reglan í
náttúrunni er annað og meira en misskilningur okkar, sprottinn af þeirri stað-
reynd að við þolum eldd sannleikann, allan sannleikann - við þolum ekld að upp-
lifa Oskju í botn, við verðum alltaf að halda þaðan með frásagnir í farteskinu sem
svíkja í raun Hlutinn sjálfan, Raunina? I þessum anda varpar Zizek fram þeirri
spurningu - og grípur þar til lykilhugtaks Lacans um Stóra hinn, sem vísar til
hins fullkomna samræmis sem sé saman komið í alvitru kennivaldi hvers þekkt-
asta nafn er „Guð“ - hvort „þetta trúarsamband við Náttúruna, trúin á frumlægan
samhljóm hugar og raunveruleika, [sé] hughyggja [idealism\ í sinni einföldustu
mynd, þ.e. sú iðja að reiða sig á Stóra hinn?“ A móti boðar Zizek „efnishyggjuaf-
stöðu“ sem mætti líka kenna við íveruhyggju (immanentisma) eða mismunahugs-
un og miðast við „að sætta sig við að það-sem-er-í-sjálfu-sér sé merkingarlaus
óreiða og mergð“.19 En þegar að er gáð virðist þessi aðfinnsla missa marks, að
minnsta kosti þegar Páll er annars vegar. Því að trúin á regluna jafngildir einmitt
17 Zizek 2008: 443.
18 Það sem hér er í tafli heitir á máli sálgreiningar í anda Lacans og Zizeks „blætiskennd afneitun"
(ie.fetishist disavowal) og einkennist af formúlunni „ég veit vel að þetta er ekki svona, en samt...“
(fr.y> le sais bien, mais quand méme...). Sbr. t.d. Zizek 2007: 266-267.
19 Zizck 2008: 444.